حکمت معاصر

علمی-پژوهشی فلسفه

بررسی نظریه عصمت انبیا و نافرمانی آدم(ع)

حسین اترک

دوره 15، شماره 2 ، بهمن 1403، صفحه 1-33

https://doi.org/10.30465/cw.2023.43137.1942

چکیده

یکی از داستانهای مورد مناقشه در قرآن که مربوط به بحث عصمت انبیاء است، داستان حضرت آدم است. فارغ از مناقشاتی که در مورد واقعی یا نمادین بودن این داستان وجود دارد، ظاهر این آیات دلالت بر نافرمانی حضرت آدم از دستور الهی دارند. دسته‌ای از متکلمان اسلامی که قائل به عصمت مطلق انبیاء هستند، این نافرمانی آدم را گناه ندانسته و درصدد توجیه نافرمانی ... بیشتر یکی از داستانهای مورد مناقشه در قرآن که مربوط به بحث عصمت انبیاء است، داستان حضرت آدم است. فارغ از مناقشاتی که در مورد واقعی یا نمادین بودن این داستان وجود دارد، ظاهر این آیات دلالت بر نافرمانی حضرت آدم از دستور الهی دارند. دسته‌ای از متکلمان اسلامی که قائل به عصمت مطلق انبیاء هستند، این نافرمانی آدم را گناه ندانسته و درصدد توجیه نافرمانی او برآمده‌اند که مهم‌ترین توجیه ایشان، حمل نهی الهی به کراهتی یا ارشادی بودن و عمل آدم به ترک أولی است. هدف این مقاله بررسی اتقان و استحکام این توجیه است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی ضمن بیان این توجیه و تحلیل استدلال مربوط به آن، به نقد این توجیه پرداخته است. با توجه به مباحث علم اصول در ظهور اَوّلی صیغة نهی در حرمت و خلاف اصل بودن حمل نهی به کراهتی و ارشادی به نظر می‌رسد گریزی جز مولوی دانستن دستور الهی به آدم نیست. علاوه بر اینکه الفاظی چون عصیان، غوایت و ظلم که در قرآن دربارة عمل آدم بکار رفته ظهور اوّلی در ارتکاب معصیت و نهی مولوی است. از سوی دیگر، بر فرض پذیرش توجیه ترک أولی در خصوص نافرمانی آدم، به نظر می‌رسد این توجیه همچنان با نظریة عصمت مطلق انبیاء در کلام شیعه ناسازگار است؛ چرا که پذیرش ترک أولی بودن عمل آدم به معنای پذیرش ارتکاب خطا توسط او و تحت وسوسة شیطان قرار گرفتن اوست که دلایل عصمت در کلام شیعه مخالف با هر دو است. نتیجه اینکه توجیه متکلمان اسلامی دربارة عمل آدم که آن را ترک أولی و ارتکاب نهی ارشادی خدا دانسته‌اند، قابل قبول نیست.

علمی-پژوهشی فلسفه

منزلت وجودی- عدمی مصالح عبادات نسبت به احوال و معارف با تکیه بر دیدگاه صدرالمتألّهین

سیده زینب حسینی؛ ابراهیم نوئی؛ محسن جاهد

دوره 15، شماره 2 ، بهمن 1403، صفحه 35-55

https://doi.org/10.30465/cw.2024.45779.1999

چکیده

تعیین چرایی تشریع عبادات و نقش آنها در سایر شؤون انسانی مجال برداشت‏هایی مانند مقصودیت بالذات، شأن سلبی ویا منزلت ایجابی و إعدادی عبادات را فراهم می‏آورد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این مسأله است که در نگاه صدرالمتألّهین شیرازی عبادات در پیدایش، تکامل یا ظهور احوال و معارف انسان از چه منزلتی برخوردارند؟ هدف این تحقیق نیز کشف کارکردهای ... بیشتر تعیین چرایی تشریع عبادات و نقش آنها در سایر شؤون انسانی مجال برداشت‏هایی مانند مقصودیت بالذات، شأن سلبی ویا منزلت ایجابی و إعدادی عبادات را فراهم می‏آورد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این مسأله است که در نگاه صدرالمتألّهین شیرازی عبادات در پیدایش، تکامل یا ظهور احوال و معارف انسان از چه منزلتی برخوردارند؟ هدف این تحقیق نیز کشف کارکردهای عبادات در این فرآیند است که با روش توصیفی- تحلیلی دنبال می‏شود. صدرا احکام را تابع ملاکات نفس‏الأمری می‏داند و مقصود از تشریع أحکام را رساندن نفعی عام و مصلحتی کلی به انسان‌ها می‏شمارد. براساس یافته‌های این پژوهش در تبیین رابطه‌ی میان اعمال، احوال و معارف باید وجود ملاکات واقعی برای عبادات را پذیرفت و بر تعامل میان شؤون انسانی و فرآیند دو قوس‏ صعودی و نزولیِ سیر اختیاری انسان متمرکز شد. از نظر صدرا مقامات سه‏گانه مزبور رابطه‌ی طرفینی و چند جانبه دارند و کشف این رابطه از طریق شناخت حرکت تعاملی بین نفس و بدن و تبیین واقعیت جمعی و تشکیکی انسان میسّر است. توجه به رابطه تعاملی و تعاکس إیجابی- إعدادی میان نفس و بدن و تنازل و تصاعد یافتن مواطن هیأت آن دو، نشان می‏دهد أعمال در قوس صعود شأن عدمی، إعدادی و مقدمه‌ای و در قوس نزول شأن وجودی و ثمری و ظهوری دارند.

ارزیابی دیدگاه علامه جعفری دربارة حقوق بشر

دوره 2، شماره 2 ، دی 1390، ، صفحه 107-122

چکیده

سال‌‌هاست که حقوق بشر به مسئلة حساس انسان معاصر تبدیل شده است. اگرچه در آثار پیشینیان نیز برخی زمینه‌‌ها و شباهت‌‌ها را می‌‌توان یافت، اما حقوق بشر از دستاوردهای روشن‌‌اندیشان دوران جدید است. سال‌‌هاست که مسلمانان می‌‌کوشند تا حقوق بشر اسلامی را در برابر حقوق بشر به ‌رسمیت شناخته‌شدة‌‌ دنیای ... بیشتر سال‌‌هاست که حقوق بشر به مسئلة حساس انسان معاصر تبدیل شده است. اگرچه در آثار پیشینیان نیز برخی زمینه‌‌ها و شباهت‌‌ها را می‌‌توان یافت، اما حقوق بشر از دستاوردهای روشن‌‌اندیشان دوران جدید است. سال‌‌هاست که مسلمانان می‌‌کوشند تا حقوق بشر اسلامی را در برابر حقوق بشر به ‌رسمیت شناخته‌شدة‌‌ دنیای غرب مطرح کنند. در کشورهای اسلامی کارهایی صورت گرفته است، برای نمونه استاد محمدتقی جعفری مطالبی را در این زمینه در 1370 چاپ کردند. دیگران نیز در این باب کارهایی انجام داده‌اند که آیت‌‌الله جوادی آملی در زمرة این افراد است. من در مقالة‌‌ خود نوشتة‌‌ استاد جعفری را بررسی خواهم کرد. در این مقاله به نکات زیر خواهیم پرداخت: 1. قدردانی از دقت و توجه استاد جعفری به این مسئله؛ 2. بررسی و ارزیابی کار ایشان از نظر تنظیم مواد حقوق بشر اسلامی و مقایسة‌‌ آن‌ها با حقوق بشر غربی؛ 3. ارائة‌‌ پیشنهادهایی در ارتباط با برخورد ما با مسئلة‌‌ حقوق بشر از جهتِ: الف) مبنا قراردادن حقوق بشر و سنجیدن حقانیت ادیان بر اساس توجه به این حقوق؛ ب) توجه به اجرای این حقوق و راه‌کارهای لازم برای اجرای آن‌ها، به‌‌‌جای پرداختن به نکته‌‌گیری‌های حاشیه‌ای و شرط‌‌های تزئینی و تکمیلی آرمانی که تحقق‌بخشیدن به آن‌ها به این سادگی و به این زودی امکان ندارد.

اصالت وجود و اصالت ماهیت؛ مواجهۀ دو مسئلۀ فلسفی یا دو نظام فلسفی؟

دوره 4، شماره 2 ، شهریور 1392، ، صفحه 21-36

چکیده

مسئلة اصالت وجود و اصالت ماهیت در ابتدا ممکن است به صورت دو مسئلة مقابل هم جلوه نمایند ولی درواقع دو نظام با مجموعه‌ای از اصول در تقابل با یک‌دیگر قرار گرفته‌اند که در صف مقدم آن دو، اصالت وجود و اصالت ماهیت قرار دارند. برای مثال، توجه به دلیل مبتنی‌بر حرکت اشتدادی نشان می‌دهد که ملاصدرا نظام مبتنی‌بر اصول اصالت ماهیت، نفی حرکت ... بیشتر

بررسی تطبیقی چیستی مفهوم خدا از دیدگاه ابن‏‌سینا و ملاصدرا

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1389، ، صفحه 29-39

چکیده

این مقاله بنا دارد که دیدگاه‎های ملاصدرا و ابن‌‏سینا را در مقام تحلیل مفهوم واجب‏‌الوجود بررسی و تطبیق نماید. از نظر ابن‏‌سینا «واجب‌‏الوجود» ذاتى است که صرف‏‌الوجود باشد، اما ملاصدرا معتقد است براى وجوبِ وجود شرط است که موجود، علاوه بر حقیقى بودن، حیثیّت تقییدیّه، و واسطه در عروض نداشتن، بى‏‌نیاز از «حیثیّت ... بیشتر

برهان امکان و وجوب و نقد‌های کانت و هیوم

دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1389، ، صفحه 1-18

چکیده

برهان صدیقین به شکلی که ابن‌سینا آن را نخستین‌بار برای برهان امکان و وجوب به کاربرد، از طریق آثار ابن‌رشد و ابن‌میمون در قرون وسطی، به آثار توماس آکویناس راه یافت. مفاهیم مربوط به این برهان چنانکه مورد‌نظر ابن‌سینا بود، در این آثار منتقل نشد و آشفتگی برهان در فلسفه بعد از رنسانس غرب نیز ادامه یافت. در این مقاله برهان امکان و وجوب ... بیشتر

لاادری‌بودن عرفا در مقام ذات

دوره 4، شماره 4 ، اسفند 1392، ، صفحه 21-51

چکیده

تقریر متداول و مرسوم از سخنان عرفا در خصوص مقام ذات حق تعالی، لابشرط مقسمی بودن آن است. اما در این مقاله با الهام از تقسیم‌بندی عمیق و جدیدی که مرحوم غروی اصفهانی از صرف حقیقت، ماهیت، و هویت ارائه داده است اعتبار دیگری که در آن نه لحاظ با غیر، که مفاد لابشرط مقسمی است درنظر گرفته می‌شود و نه عدم لحاظ با غیر را اثبات کرده و این اعتبار ... بیشتر تقریر متداول و مرسوم از سخنان عرفا در خصوص مقام ذات حق تعالی، لابشرط مقسمی بودن آن است. اما در این مقاله با الهام از تقسیم‌بندی عمیق و جدیدی که مرحوم غروی اصفهانی از صرف حقیقت، ماهیت، و هویت ارائه داده است اعتبار دیگری که در آن نه لحاظ با غیر، که مفاد لابشرط مقسمی است درنظر گرفته می‌شود و نه عدم لحاظ با غیر را اثبات کرده و این اعتبار را مناسب‌ترین لحاظ برای ذات غیبی حق دانسته و به دنبال آن، اعتبار لابشرط مقسمی را مربوط به ذات حق در مقام ظهور و بروز در مجالی اسمائی و اعیانی و تجلی و تنزل و تعین در مواطن و مطالع کونی و خلقی می‌دانیم. این در حالی است که اعتبار مورد نظر ما، مربوط به لحاظ غیب الغیوب و ابطن کل الباطن و غیب مغیب و عنقای مغرب و کنز مخفی دانستن ذات حق است که بر طبق آن با فرایند ظهور و تجلی، تباین ذاتی داشته و هیچ‌گونه حضور و نزولی در محاضر ربوبی و حضرات وجودی نداشته، بلکه همچنان با وجود تعینات تفصیلی و تجلیات نامتناهی، در کمون صرف و بطون محض، مستقر و مستغرق بوده و جامع و شامل و هاضم ظهور اسم الظاهر مقید و بطون اسم الباطن مقید که از اسمای الهی هستند است. در ادامه شواهدی از عبارات عرفا در کتب عرفانی که به طرز بسیار لطیفی به اعتبار مورد نظر ما، اشاره‌ای داشته‌اند را ذکر کرده، در بخش نهایی، که مهم‌ترین بخش مقاله است، به لوازم دیدگاه مختار پرداخته شده و در پی آن، تمامی لوازم اعتبار لابشرط مقسمی ذات حق را ابطال و انکار کرده و مقابل آن‌ها را در مورد اعتبار مزبور، اثبات کردیم؛ لوازمی چون تحقق اجتماع و ارتفاع نقیضین در مرتبة غیب ذات، انکار تحقق اسما و صفات چه با حیثیت تقییدی اجمالی اندماجی و چه با حیثیت تقییدی تفصیلی شأنی، تباین ذاتی داشتن با ظهور و تجلی در مرائی و مجالی، غیب مغیب و عنقای مغرب و کنز مخفی‌ماندن ذات، سلب اسناد وجود اطلاقی و عدم اطلاقی، مجهول مطلق ازل و ابد بودن ذات حق و مقام مسکوت عنها.

علمی-پژوهشی

تبدیل حملی به شرطی نزد منطق‌دانان سینوی

اسدالله فلاحی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 آذر 1403

https://doi.org/10.30465/cw.2024.50102.2077

چکیده

در مقالة دیگری نشان داده‌ام که ابن‌سینا گزاره‌های حملی را «متفاوت» و «نااین‌همان» اما «هم‌ارز» با گزاره‌های شرطی می‌داند. مسئلة این مقاله آن است که منطق‌دانان مسلمان پس از ابن‌سینا دربارۀ اینکه گزاره‌های حملی و شرطی «این‌همان» هستند یا صرفا «هم‌ارز»، چه نظراتی داده‌اند. با بررسی آثار بسیاری از ... بیشتر

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	15
تعداد شماره‌ها	39
تعداد مقالات	306
تعداد مشاهده مقاله	1,063,250
درصد پذیرش	10
تعداد پایگاه های نمایه شده	32
تعداد داوران	166

دوره 15 (1403)

دوره 14 (1402)

دوره 13 (1401)

دوره 12 (1400)

دوره 11 (1399)

دوره 10 (1398)

دوره 9 (1397)

دوره 8 (1396)

دوره 7 (1395)

دوره 6 (1394)

دوره 5 (1393)

دوره 4 (1392)

دوره 3 (1391)

دوره 2 (1390)

دوره 1 (1389)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان