علمی-پژوهشی
فلسفه
مهدی اسدی
چکیده
گرچه این مسأله که «آیا با ملاک‌های فلسفی زمان می‌تواند به تندى و کندى متصف‌شود؟» یکی از مسائل مهم فیزیک و فلسفه‌ی فیزیک در دنیای معاصر است، در طول تاریخ نیز برخی از فیلسوفان – گرچه به‌صورت سلبی – بدان پرداخته‌اند: آن‌ها معمولاً تعدد و تندى و کندى زمان را به‌عنوان یک احتمال مطرح کرده و سپس با ادله‌ی گوناگون به نقد آن ...
بیشتر
گرچه این مسأله که «آیا با ملاک‌های فلسفی زمان می‌تواند به تندى و کندى متصف‌شود؟» یکی از مسائل مهم فیزیک و فلسفه‌ی فیزیک در دنیای معاصر است، در طول تاریخ نیز برخی از فیلسوفان – گرچه به‌صورت سلبی – بدان پرداخته‌اند: آن‌ها معمولاً تعدد و تندى و کندى زمان را به‌عنوان یک احتمال مطرح کرده و سپس با ادله‌ی گوناگون به نقد آن پرداخته‌اند. در برابر، به‌ویژه برخی از فیلسوفان نوصدرایی تصریح کرده‌اند به شماره‌ی حرکت‌های موجود زمان‌های گوناگون وجود دارد. این زمان‌ها – به‌روشی متفاوت از فیزیک نسبیت – به تندی و کندی نیز متصف‌می‌شوند: هرچه حرکت تندتر باشد زمان نیز تندتر است. ما ادله‌ی فلسفی این دو دیدگاه رقیب را به روش تاریخی گردآورده و به روش عقلی و با ابزارهای منطقی آن‌ها را تحلیل کرده و سنجیده‌ایم. نتیجه و یافته‌ی پژوهش این است که ادله‌ی گوناگون مخالفان برجسته‌ی تعدد و تندى و کندى زمان – از جمله ارسطو، فلوطین، ابن‌سینا، ابوالبرکات بغدادی و فخررازی – از قوت چندانی برخوردار نبوده و در نهایت پذیرفتنی نیست. ولی از نظر فلسفی ادعای موافقان قابل بازسازی و تقویت است: چون زمان مقدار حرکت و حرکت نیز متعدد و تند/کند است، پس زمان نیز به‌تبع حرکت به تعدد و تندی/کندی متصف‌می‌شود.
