نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• فرشته ابوالحسنی نیارکی

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه مازندران

چکیده

تصویرسازی سازوکار و فرآیند رشد و تحول اخلاقی انسان از منظر ملاصدرا، مسأله این جستار است که برای پاسخ به آن، ناگزیر از تحلیل مسائلی چون 1) منشأ اخلاق و کانون بروز تغییرات اخلاقی، 2) عوامل تحول اخلاقی، 3) کیفیت و ماهیت رشد اخلاقی هستیم. ملاصدرا با پذیرش اصل تغییر‌پذیری انسان، اخلاق را چیزی بین طبیعت و اراده‌های فکری می‌داند. یعنی نیروهای طبیعی و ذاتی اگرچه در جریان رشد اخلاقی دخیلند، اما این نقش جبری نیست بلکه با اراده‌های فکری صورت می‌بندد که با تمرین و عادت، سبب اکتسابات رشدی‌اند. براساس تحلیل اراده‌های فکری نزد صدرا در فرآیند کنش‌های درونی که مبتنی بر نوعی تحلیل رشد پیوسته و ذومراتبی است، سازوکار اخلاقی انسان، متضمن نوعی تفکر و استدلال‌اخلاقی است که برانگیزاننده گرایش‌ها و نظام‌بندی عواطف است که تحت تأثیر کشمکشی پیچیده از تأثیر و تأثرات متقابل نیروهای درون و القائات برون و اراده آدمی است. نیروهای درونی جنبه‌های متنوع شناختی‌ (علوم و باورها)، گرایشی (عواطف، احساسات، فطرت گرایشی، غرایز) و حتی بدنی (مزاج، تغذیه، مغز، ابزارهای حسی، زمنیه-های وراثتی) دارند و یا نظیر مکلات و شاکله شخصیتی ثانوی، تهذیب نفس و ... ، زمینه‌ساز و مؤثر در این ساحت‌اند. عوامل محیطی متنوعی نیز، همچون انتقال قوانین و هنجارهای اجتماعی یا شرعی (از طریق دین/ انبیاء) و یا الگودهی (با تأثیر مربی، والدین و ..)، و پیامدهای محیطی و همانندسازی (هم‌نشینی با دیگران، اجتماع با نیکوکاران) جریان رشد اخلاقی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد که در تعامل با ارگانیسم درونی-زیستی-اکتسابی است.

کلیدواژه‌ها

• ملاصدرا
• تحول اخلاقی
• فرآیند
• کنش اخلاقی
• منشأ اخلاق
• مراحل رشد

عنوان مقاله [English]

The process of moral development of man from Mulla Sadra's point of view

نویسنده [English]

• fereshte abolhassani niaraki

The Assistant Professor of Islamic philosophy and theology, university of Mazandaran

چکیده [English]

By accepting the principle of human mutability, Mulla Sadra considers ethics as something between nature and intellectual will. In other words, he sees the origin of ethics in both nature (creation) and will, and considers it something between these two. Although the forces of human nature have an impact on our creation, but they do not compel us to act in a certain way. Instead, humans perform ethical actions through their own intellectual will, and then through practice and habit, they acquire new ethical virtues. The ethical mechanism of humans involves a type of ethical thinking and reasoning that is stimulating to inclinations and emotional organization, which is influenced by the complex interplay of internal forces, external influences, and human will. Internal forces have various cognitive aspects (knowledge and beliefs), inclinations (emotions, feelings, natural tendencies, instincts), and even physical aspects (temperament, nutrition, brain, sensory tools, genetic backgrounds), as well as factors such as the faculties and secondary personality traits, self-purification, and so on, which are foundational and influential in this realm. Various environmental factors, such as the transmission of social or religious laws and norms (through religion/prophets) or modeling (with the influence of mentors, parents, etc.), and environmental consequences and socialization (socializing with others, associating with good people), affect human ethical growth, which is acquired in interaction with the internal-biological-acquired organism

کلیدواژه‌ها [English]

• Mulla Sadra
• moral development
• process
• moral action