نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• مهدی عظیمی

استادیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران

چکیده

آیا نقدهای سهروردی بر نظریۀ مشائیِ تعریف، و تأسیس نظریۀ اشراقیِ تعریف به دست او، یک واگرایی تند و تیز از منطق تعریف ابن‌سیناست؟ پاسخ ضیائی و والبریج مثبت است؛ پاسخ این جستار، اما، منفی‌ست. سهروردی در حکمة الإشراق سه نقد اساسی بر نظریۀ حدّ تامّ دارد، که برخی از آن‌ها به حد ناقص و رسم نیز قابل تعمیم است: (1) مغایرت با کاربرد متعارف زبان؛ (2) شناخت‌ناپذیری فصول حقیقی؛ (3) احتمالِ همیشگیِ غفلت از یک یا چند ذاتی. رگه‌های پررنگی از این هر سه نقد را می‌توان در رسالة الحدود و التعلیقاتِ ابن‌سینا، همراه با دو نقد دیگر، پی‌جُست: (4) احتمال همیشگی اخذ لازم به جای ذاتی؛ و (5) احتمال همیشگی اخذ جنس بعید به جای جنس قریب. سهروردی تنها تعریفِ ممکن را تعریف ماهیت از راه ترکیب اعراض عامّی می‌داند که جملگی با هم به آن ماهیت اختصاص دارند؛ مشروط بر این‌که تعریف در داد و ستدی معرفت‌شناختی میان تعریف‌گر و تعریف‌جو، و بر پایۀ علم حضوری و تواتر پیش رود. این نظریه نیز امتداد خطّی است که ابن‌سینا در التعلیقات و الإشارات رسم کرده است. بنابراین، منطق تعریف سهروردی مکمّل منطق تعریف ابن‌سینا است.

کلیدواژه‌ها

• تعریف
• حدّ
• رسم
• اشراقی
• مشائی
• سهروردی
• ابن‌سینا

عنوان مقاله [English]

How SuhrawardiOwes Ibn Sina in the Logic of Definition?

نویسنده [English]

• Mahdi Azimi

Assistant Professor of Philosophy and Islamic Theology, University of Tehran

چکیده [English]

Is Suhrawardi's criticisms of the peripatetic concept of definition, and the establishment of the Ishraqi theory of definition by him, a sharp divergence of Ibn Sina’slogic of the definition? Some scholars think that the answer is yes, however thepresent paper’s answer to this question is ‘no’. In Hekmat al-Ishehraq,Suhrawardihas three basic criticisms to the theory of completeessential definition, some of which can be generalized to the incomplete essential definition and also accidental definitions: (1) conflicts with the conventional use of language; (2) the incomprehensibility of the realdifferences; (3) the perpetual probability of neglect of one or more intrinsic features. The bold veins of these three critiques can be found in the treatise of Ibn Sina’sal-Hodoodva al-Ta'lighat, along with two other criticisms: (4) theperpetual probability of theacquisition ofrequisite rather than essence; and (5) the perpetual probability of the acquisition of remote genus instead of close genus. The only possible definition fromSuhrawardi point of view is the definition of quiddity through the combination of general accidents that are belonged to thatquiddity, provided that the definition proceeds in the epistemological trades between definiens and definiendum and on the basis ofdirect(unmediated) knowledge.This theory is also the extender of the line Ibn Sina has drawn in Al-Ta'lighatva Al-Isharat. Therefore, Suhrawardi'slogic of definition complementsthe Avicenna's logicofdefinition.

کلیدواژه‌ها [English]

• Definition
• Ishraqi
• Suhrawardi
• Ibn Sina
• peripatetic