675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 مدرّس گروه فلسفه و کلامِ اسلامی دانشگاه تهران (نویسنده‌ی مسئول).

2 مدرّس گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

چکیده: مسئله‌ی اصلیِ این پژوهش، روشن‌ساختنِ جایگاهِ عقلِ عملی در فرآیندِ صدورِ عمل، و هدفِ آن، کشفِ کارکردهای «عقلِ عملی» در این فرآیند، در حکمتِ متعالیه به روشِ توصیفی-تحلیلی است. بر اساسِ یافته‌های این پژوهش، صدرالمتألّهین بینِ «عمل» و «فعلِ ارادی» تمایز قائل می‌شود. از نظرِ وی «عمل» فعلی است که محصولِ اراده‌ی همراه با «آگاهیِ مرتبه‌دومِ عامل» به غرضِ فعل است. عنصر «آگاهیِ مرتبه‌دوم» عنصری است که با افزوده‌شدنِ «عقلِ عملی» به مبادیِ فعل حاصل می‌شود؛ بنابراین «عمل» فعلی است ارادی که «عقلِ عملی» در فرآیندِ آن نقش‌آفرینی می‌کند. از نظرِ صدرالمتألّهین «عقلِ عملی» به‌عنوانِ عُنصر آگاهی‌ساز در فرآیندِ صدورِ عمل سه کارکرد دارد. اوّلین کارکرد، تصوّرِ عملِ عقلانی و تصدیق به فایده‌ی آن است؛ در این کارکرد «عقلِ عملی» در جایگاهِ مبدأ تصوّری و تصدیقیِ عمل و در کنارِ متصرّفه قرار می‌گیرد. دومین و سومین کارکرد «عقل عملی» به مدیریّتِ قُوای ادراکی و تحریکی باز می‌گردد. هرگاه «عقلِ عملی»، در فرآیندِ صدورِ یک فعل، دستِ‌کم یکی از این سه‌نقش را ایفا کند، فعل، مُبدّل به «عمل» می‌شود. در این پژوهش آشکار می‌شود عقلِ عملی برخلافِ نظر سایر پژوهشگران، تواناییِ توأمانِ ادراکاتِ کلّی و جزئی را داراست. همچنین نظریّه‌ی «وحدت نفس و قُوا» تأثیری در بحثِ فرآیندِ صدورِ عمل و کارکردِ عقلِ عملی ندارد و تفسیرِ «عقلِ عملی» به «مرتبه‌ی عقلانیِ نفس» یا «تعیّنِ عقلانیِ نفس» صرفاً منجر به تغییرِ ادبیّاتِ بحث می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining the Functions of Practical Reason in the Process of Issuing Intentional Action in Transcendental Wisdom

نویسندگان [English]

  • keramat varzdar 1
  • fatemeh ketebchi 2

1 Lecturer in the Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Tehran, Tehran, Iran (The First Author

2 Lecturer in the Department of Islamic Philosophy and Theology, Imam Sadiq University (AS), Tehran, Iran

چکیده [English]

Introduction
Mulla Sadra differentiates between "action" and "intentional action". He considers the intentional action as an action, which is caused by second-order consciousness of the purpose of the action (Mulla Sadra 1981, 2/223). His interpretation of this second-order consciousness is "awareness of purpose" (Mulla Sadra undated, 69). According to him, the voluntary Agent is different from the intentional Agent. An intentional Agent is an Agent who not only intends to perform the action, but also has second-order consciousness of the purpose of the action (Mulla Sadra, 1354, 134); That is, he knows what he is doing and what purpose he is trying to achieve. This second-order consciousness leads to the transformation of action into intentional action and the feeling of free will.
It seems that this ability is specific to the human soul and the faculties that is specific to this soul. The basic issue of this research is the analysis of the role of "practical reason" as a consciousness-creating factor in this process - that is, the process of converting a "voitional act" into an "intentional action" - in Mulla Sadra's philosophy. For this purpose, by searching in the works of Mulla Sadra, the authors try to evaluate the functions of "practical reason" in the process of issuing action and reveal its position as an "consciousness-creating factor" among the principles of action.
Methods and Material
The research method of this paper is descriptive-analytical method. In this way, by referring to the different works of Mulla Sadra, the authors try to provide a complete description of his opinions. Then, by analyzing his opinions based on logical requirements, it is tried to discover the functions of practical reason in the process of intentional action in Mulla Sadra's philosophy.
 
Results and Discussion
The element of "second-order consciousness", which is the condition for turning a voluntary action into an "intentional action", is one of the characteristics of the human soul, and animals lack such an element (Mulla sadra 1981, 6/312). In other words, animal souls have perception through their faculties; but they don't have second-order consciousness to their faculties and their perceptions; but the human soul has the ability to aware of the "self" and "its faculties” as a part of its perception (Mulla sadra 1981, 6/251). This feature is achieved by "reason faculty" for this soul (Mulla sadra 1363, 133-132). It seems that practical reason with three functions transforms voitional act into intentional action and brings second-order consciousness to a person.
The first function of practical reason is the positive function. According to Mulla Sadra, the only faculty that creates particular mental forms is not the “imaginal faculty”; Rather, the practical reason has also the ability to create them (Mulla sadra 1363, 516-516). According to him, the affirmation of benefits is done in the imaginary level by the imaginal faculty and in the rational level by the practical reason (Mulla sadra 1382, 2/1037). The rational level here does not mean general mental forms, because Mulla Sadra points out that decision of doing an action always require partial mental forms (Mulla sadra 1363, 516) and he states also that practical reason is the ability to perceive practical mental forms (Mulla sadra 1360, 200).
The second function of "practical reason" refers to the judgment about the practical mental forms that the imaginal faculty has acknowledged their usefulness. In his sensory and imaginary encounters with the real world, a person creates images of action. When the imaginal faculty creates a practical image in the imagination and decides to issue it based on nature of body; practical reason evaluates its acceptance, and it judges the goodness and badness of that partial practical judgment based on general normative patterns (Mulla sadra 1354, 261).
The third function of "practical reason" in the process of issuing an intentional action is managing the imaginary passions of a person towards performing an action. This role-playing actually occurs at a time when the imaginal faculty orders the performance of action A and in this way, arouses the lust or anger of a person to do it. This function is different from the previous function; because the practical reason in the previous function used to make judgments about the decision of the imaginal faculty; But in this function, practical reason manage lust or anger which is the result of the decision of the imaginal faculty. Mulla Sadra referred to this function as "caring" (Mulla sadra 1981, 3/419).
 
Conclusion
In transcendental wisdom, the Reason is a self-aware power; this means that it can rationalize itself and achieve second-order self-consciousness. The Reason rationalizes not only itself, but also other perceptive and practical powers. Rationalizing here is not the understanding of the general mental form, but the acquisition of second-order consciousness.
According to Mulla Sadra, "intentional action" is different from "voluntary action" because "intentional action" is an action that is the result of the will along with the "second-order consciousness of the agent" for the purpose of the action. According to the this explanation, the element of "second-order consciousness" is an element that is obtained by adding "practical reason" to the principles of action; Therefore, "intentional action" is a voluntary action in which "practical reason" plays a role in its process.
Practical reason with three different functions brings second-order consciousness to the human soul: imagining particular and practical mental forms, acknowledging its usefulness and managing perceptual and motivational other faculties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Practical Reason
  • Intentional Action
  • Voitional act
  • Second-Order Consciousness
  • Imaginal Faculty
  • Mulla Sadra
اصفهانی، محمّدحسین (1374) نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، تحقیق ابوالحسن قائمی، قم: موسسه آل البیت.
افشون غلامرضا، افشار کرمانی عزیز الله (1397) تأثیر عقل نظری بر عقل عملی در صدور رفتارهای اخلاقی از منظر ملاصدرا، تهران: پژوهش‌های معرفت‌شناختی، سال هفتم، ش15، ص 24 – 7.
بلانیان محمدرضا، حاج‌حسینی مرتضی (1393) فرایند حصول شناخت آدمی در فلسفة صدرالمتألهین شیرازی. حکمت معاصر، سال پنجم، ش1، ص 24 – 1.
جوادی محسن (1385) نظریّه‌ی ملاصدرا درباره عقلِ عملی، تهران: خردنامه صدرا، سال دوازدهم، ش43، ص 32- 29.
حائری یزدی، مهدی (1384) کاوش‌های عقلِ عملی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
حسن‌زاده‌آملی، حسن (1393) دروس معرفت نفس، چاپ دهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حسینی شاهرودی سید مرتضی؛ پورافغان عظیمه. (1394) نسبت کمال عقلانی (اتحاد با عقل فعال) با کمالات اخلاقی از نظر ملاصدرا. حکمت معاصر، سال ششم، ش2، ص 58 – 43.
ذریه محمّدجواد، بیدهندی محمد، شانظری جعفر(1396) واکاویِ معناشناختیِ عقلِ نظری و عملی از نظرگاه ملاصدرا، تهران: خردنامه صدرا، سال بیست‌وسوم، ش90،  ص 108 – 91.
رازی، قطب‌الدّین (1375) المحاکمات بین شرحی الاشارات، قم: نشر البلاغه.
رجایی، محمّدحسین (1397) دیدگاه ملاصدرا درباره عقلِ عملی و داوریِ آن بر اساسِ آموزه‌های قرآن و حدیث، تهران: آئین حکمت، سال ، دهم، ش35، ص 58 – 35.
سبزواری، محمّدهادی (1369) شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن‌زاده‌آملی، تهران: نشر ناب.
شیبانی، محمّد (1388) کارکردهای عقلِ نظری و عملی از نگاه ابن‌سینا، قم: پژوهش‌های فلسفی-کلامی، سال یازدهم، شماره 2، ص 274-257.
فارابی، ابونصر (1405) فصولِ منتزعه، تحقیقِ فوزی متری نجّار، تهران: انتشارات الزهرا.
فطریانی حنیف، شریف‌فخر فاطمه (1398) رابطه‌ی عقلِ نظری و عملی در مرتبه‌ی کمالِ نهاییِ انسان از دیدگاه ملاصدرا، تهران: نشریه کلام حکمت، سال دوم، ش3، ص 69 – 57.
مطهّری، مرتضی (1390) آزادیِ معنوی، چاپ چهل‌و‌نهم، تهران: صدرا.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (1360 الف) الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیّد جلال آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (1360ب) اسرار الآیات، تصحیح محمّد خواجوی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
ملاصدرا، محمّدین ابراهیم (1981) الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (بی‌تا) الرسائل، قم: مکتبة  المصطفوی.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (1363) مفاتیح الغیب، تصحیح محمّد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقاتِ فرهنگی، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (1382) شرح و تعلیقه صدرالمتألّهین بر الهیات شفا، تهران: بنیاد حکمت اسلامیِ صدرا.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (1381) کسر الاصنامِ الجاهلیة، تصحیح محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت اسلامیِ صدرا.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (1354) المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (بی‌تا الف) ایقاظ النائمین، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقاتِ فرهنگی، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا، محمّدبن ابراهیم (بی‌تا ب) شرح هدایة الأثیریة، تصحیح محمّدمصطفی فولادکار، بیروت: موسسة التاریخ العربی.
مظفّر، محمّدرضا (بی‌تا) المنطق، قم: انتشارات دارالعلم.
میرهادی، سید مهدی (1397) فلسفه عمل در حکمت متعالیه. حکمت معاصر، سال نهم، ش1، ص 44-29.
وفائیان محمّد حسین، فرامرز قراملکی احد (1395) تبیین جایگاه و کارکرد قوه خیال در صدور رفتار و افعال عاقلانه از انسان با تأکید بر مبانی نفس شناسی صدرالمتألهین، اخلاقِ وحیانی، قم، شماره 11.
وفائیان محمدحسین، فرامرز قراملکی احد (1396) کارکردشناسی خیال در فرآیند «غایت‌اندیشی» و «غایت‌گزینی» در مبادی صدور فعل، حکمت معاصر، سال هشتم، ش1، ص 66- 45.
Bunnin Nicholas, Yu Jiyuan (2004), the Blackwell Dictionary of Western Philosophy, Oxford.
Frankfurt, Harry (2003) Alternative Possibilities and Moral Responsibilities, in Gary Watson, Free Will. Oxford University Press.
Sneddon Andrew (2006) Action and Responsibility, New York: Springer Dordrecht.
Strawson, Galen (2005) Free Will, from the shorter Routledge encyclopedia of philosophy. Routledge university press.