675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری پژوهش هنر ، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران.

2 استادیار گروه صنایع دستى، دانشکدۀ هنر،دانشگاه الزهرا(س((نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

طراحی‌سنتی با ارزش‌های بصری، نمادگرایانه و رمزپردازانه ترکیبی از مجموعه‌ای از نقشمایه‌ها است، که با ترکیبی متناسب با کاربرد و قواعد و اصول حاکم بر چگونگی ترسیم آن‌ها، بر مبنای تناسبات هندسی به تصویر درمی‌آیند. اصول و ویژگی‌های خاص طراحی‌سنتی نظریه‌ صرفاَ خیالی بودن نقوش را به بوته تردید و آزمون کشانیده؛ تا علاوه بر نقش موثر مولفۀ خیال، عامل دیگری چون «خرد» در لایه‌های پنهان‌تری از اصول و مبانى جستجو شود؛ با هدف این‌که به مدد جایگاه خرد، طراحی سنتی از تکرار رها گشته و منجر به گفتمانی متفاوت و نوآورانه در این عرصه گردد. لذا در این پژوهش به منظور تحقق این هدف و ارائه نظریه‌ای نو، با طرح این پرسش که «مولفۀ خردگرایی در روند طراحی سنتی ایرانی بر مبنای دیدگاه زیبایی‌شناسی ابن‌سینا چگونه تبیین می‌گردد؟» به بررسی اصول موجود در طراحی‌سنتی، با تمرکز بر نقوش گیاهی به عنوان بنیادی‌ترین نقوش و تطابق با اصول زیبایی‌شناسی ابن‌سینا پرداخته شده و نتایج حاصل حاکی از آن است‌که: اصول و قواعد مستتر در طراحی‌سنتی مطابق با اصول زیبایی‌شناسی بوعلی، تابع حُسن نظم، حسُن تالیف، حسُن اعتدال می‌باشد. پس می‌توان گفت گه این قواعد برآمده از خیال معطوف به عقل یا به بیان ابن سینا، «شهود عقلانی» است و حاکی از راهبری خرد در روند طراحی‌سنتی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explanation of Rationalism in Persian traditional designing indicators from Avicenna's aesthetical point of view

نویسندگان [English]

  • neda salour 1
  • Mahin Sohrabi nasirabadi 2
  • Narges Nazarnejad 3

1 PhD in Art Research

2 Assistant Professor of Department of Crafts, Faculty of Art, Alzahra University(Corresponding Author)

3 Narges Nazarnejad: Associate Professor of Department of Philosophy and Islamic Wisdom, Faculty of Theology and Islamic Studies, Alzahra University

چکیده [English]

Introduction
Traditional Persian arts, with all their aesthetic and semantic aspects, are derived from the Iranian culture, thought, and beliefs and are eminent manifestations of the notion of tradition for Iranians. Traditional designs with symbolic motifs and patterns constitute the foundation of traditional arts. Such arts are mainly characterized by the artist’s reluctance to imitate the nature and his or her focus on abstraction and expression of symbolic concepts. If traditional motifs are measured and appraised in terms of the right criteria and principles, it turns out that they are not only non-repetitive but also fully ingenious and creative, and display themselves in the design through a refinement made in the artist’s mind. Such intellectual analyses prevailed in line with rationalistic theories that relied on reasoning and arguments since fourth century AH (tenth century CE) along with the prevalence of the rationalistic Peripatetic philosophy and then Avicenna’s theories of psychological faculties, particularly the human-specific rational or intellectual faculty. For Avicenna, the human intellect has degrees and it has the potential to move toward perfection. One comes to obtain the ability to connect to the Active Intellect (al-ʿaql al-faʿʿāl) or the Bestower of Forms (wāhib al-ṣuwar) by developing one’s intellect, and then enjoys its grace and emanation, in virtue of which one knows and understands the world and finds the ability for reasoning and acquisition of knowledge. Avicenna believes that imagination is directed at the intellect or reason, and the artist’s perceptions are of the same kind as intellectual intuition.
Avicenna enumerates certain principles for the beauty of a work of art, suggesting that its beauty results from reason or intellect. The principles include good moderation, good synthesis (proportions), and good order. On the other hand, the method of drawing traditional motifs were transmitted to us through generations. The superficial aspects of traditional motifs are addressed in Dr. Ali Hasouri’s Foundations of traditional design, Dr. Abolghasem Dadvar’s Theoretical foundations of traditional arts (a collection of the views and theories of Muslim intellectuals about art and aesthetics from the perspective of Islamic philosophy and mysticism), and Dr. Yaghoub Azhand’s Seven decorative principles of Persian art (all in Persian). However, they fail to formulate the rules of formation in the method of drawing the motifs and the scientific criteria they involve. Perhaps they have taken these for granted, while an analysis and formulation of the roots and rational dimensions of the principles and rules of the traditional design can lead to creative motifs. Accordingly, preservation, revival, development, promotion, innovation, and a new discourse in the domain of traditional designs require a scientific and artistic underpinning, saturated with philosophical and intellectual grounds.
Method of Research
The present research draws on the method of theory evaluation and an assessment of how Avicenna’s aesthetic principles corresponds to the rules of drawing the traditional motifs to present a theory about the rationalistic design of the rational traditional Persian vegetal motifs as the most fundamental and widespread motifs. The data were collected through a library-documentary method, and finally the findings are presented through a descriptive-analytic method.
Discussion and Results
The method of drawing traditional vegetal motifs alone or alongside each other follows certain principles and rules, each of which is separately matched with Avicenna’s aesthetic principles, including:

With respect to their aversion of nature, their abstraction, simplification, symbolism, and centripetalism (manifestation of unity and multiplicity), the motifs are expressive and have “good order”; that is, their parts are proportionate to, and harmonious with, the whole.
The motion and dynamic of the motifs, their generativity and reproduction in varieties of frames and directions, the balance, proposition, and symmetry in design, the existence of a geometrical order among the parts, the existence of rhythm and harmony between the motifs and the design, variety in composition and frame, collation and replacement relations between motifs, and the correspondence with varieties of backgrounds, frames, and materials in the performance context are all in line with Avicenna’s definition of “good moderation” and order.
Line value (intensity and mildness), which gives an impression of perspective in the two-dimensional space, equivalence of the positive and negative spaces (over and cover spaces), and the existence of the element of timelessness and placelessness in traditional designs indicate the “good synthesis” as well as the order and coherence in the design.
For Avicenna, the principles of aesthetics (good synthesis, order, and moderation) are formulated based on knowledge, which is in turn a consequence of reason or intellect. Since the Avicenna’s aesthetic rules of traditional motifs are also in conformity with mathematical and geometrical proportions, it can be said to follow scientific criteria.

Conclusion
Our study shows that, first, the existence of order, coherence, and harmony between motifs as well as the proportion and balance within the design come from scientific criteria, which are induced by the intellectual faculty. Accordingly, once connected to the Active Intellect, the artist obtains an intuition, and after the stage of the imaginative faculty, he or she can reason by means of the intellectual faculty. Since the contribution and function of the imaginative and intellectual faculties vary at each stage of creating the design, the artist begins with senses, and then reaches the stage of imagination and abstraction until he or she attains the degree of intellection and reasoning to the point of innovation and invention in the field of art, particularly in drawing traditional vegetal motifs. This sort of intuition, which Avicenna calls “intellectual intuition,” as well as the match between the rules of the traditional design and Avicenna’s aesthetic principles, indicate the rationalistic character of the course of traditional motifs and the predominance of the intellectual faculty in the creation of innovative motifs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principles of Traditional Designing
  • Rationalism
  • Aesthetic.rational intuition
  • Avicenna
  • منابع:

ابن سینا، (1379). النجا من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش محمد تقی دانش پژوه،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

_____، (1383). رساله نفس، با مقدمه و حواشی و تصحیح موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلی سینا .

_____ ،(1383الف)، الاشارات و التنبیهات، ج 3، قم: نشر البلاغه.

 _____ ،(1383ب)، الهیات دانشنامة علایى، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

______، (1394). الهیات من کتاب الشفا، تحقیق آیت الله حسن زاده آملی، قم: بوستان کتاب.

______، (1405).  الشفاء (الطبیعیات)، جلد: ۲، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).

______، رسالة فی العشق،(1953)، تحقیق: حلمی ضیاء اولکن؛ استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.

آژند، یعقوب.( 1393)، هفت اصل تزیینی هنر ایران. تهران: پیکره

افلوطین، انئاد(تاسوعات)، 1997م.، ترجمه فرید جبر،بیروت: مکتبه الناشرون.

بورکهارت، تیتهوس(1369). هنر مقدس (اصول و روش ها)، ترجمه: جلال ستاری تهران: انتشارات سروش.

پاکباز رویین (1378). دایره المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.

تسلیمی نصرالله(1394). آشنایی با صنایع دستی ایران، تهران: دفتر تالیف کتابهای درسی فنی و حرفه­ای.

جعفریان محمد هانی (1398). اصول زیبایی در فلسفه ابن سینا، فصلنامه حکم اسلامی، 6(3)، صص101 تا 118.

حصورى، على،(1381).مبانی طراحی سنتی ، تهران: نشر چشمه.

خاکزاد، افرا؛ ربیعی، هادی؛ اکوان ،محمد،(1400). لذت از آثار هنری و نسبت آن با قوای ادراکی از دیدگاه ابن سینا، حکمت معاصر، دوفصل نامة علمی-پژوهشی، سال 12 ، شمارة 2، ص66-85

ربیعی، هادی؛غفاری، میترا ، (1397). محاکات در نقاشی از دیدگاه ابن سینا، حکمت معاصر، سال نهم (1) ، صص 179-195

ربیعی هادی،(۱۳۹۰). فلسفه هنر ابن سینا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه .

ربیعی، هادی؛ غفاری، میترا، (1397). تاملی بر جایگاه نقاشی در حکمت سینوی، کیمیای هنر ، شماره 28 ، صص 75-97

رحیمیان سعید رهبری مسعود(1390).  جایگاه معرفت شناختی عقل فعال در اندیشه ابن سینا، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز ، صص۷۱ -۹۴.

فارابی،(1995).  آراء اهل المدینة الفاضلة و مضادتها، بیروت: مکتبة الهلال.

سالور،ندا؛ سهرابی، مهین؛ نظرنژاد، نرگس.(1400)، تبیین خردگرایی «ابن­سینا » در روند ابداع نقوش هندسیِ تزیینات وابسته به معماری(مورد مطالعاتی: پنج آرامگاه سلجوقی)نشریۀ علمی باغ نظر،18(102)، 53-68.

شریف فخر، فاطمه(1390). شهود عقلی دراندیشه فلسفی ابن­سینا (نظریه اتصال عقل به عقل فعال)، رسالۀ دکتری، قم: دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم.

کوماراسوامی آناند،(۱۳۸۴). استحاله طبیعت در هنر، ترجمه صالح طباطبایی تهران فرهنگستان هنر

مکی نژاد، مهدی ،(1393).  دیدگاه مرکزگرایی، تقارن و تکرار در هنرهای سنتی ایران، کیمیای هنر ، (10)، صص99 - 111

ملک شاهی، حسن.( 1396). ترجمه اشارات و تنبیهات، جلد: ۱، تهران: انتشارات سروش.

نائیجی، محمد حسین، (1387).ترجمه و شرح کتاب نفس شفا، قم:  مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

نجیب اغلو، نجیب اغلو، گلرو.(1398). هندسه و تزیین در معماری اسلامی(طومار توپقاپی)، مترجم: مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.

هاشم نژاد، حسین(1392)، زیبایی شناسی در آثار ابن سینا، شیخ اشراق و صدرالمتالهین، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)

هاشم نژاد، حسین. (1396). مبانی فلسفی هنر در آثار ابن سینا، جاویدان خرد، (32)، صص 227-246

هوشیار، مهران،(1398).زبان فراموش شده،مقدمه ای بر مبانی هنرهای سنتی و تجسمی ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).

یوسفیان جواد (۱۳۷۹) نگاهی به مفهوم زیبایی شناسی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، دوره ۴۳، شماره ۱۷۷، ص  ۱35- ۱۷۲

Sources:

 Ibn Sina, (1379). Surviving the drowning in the sea of delusions, edited by Mohammad Taghi Danesh Pajoh, Tehran, Tehran University Press.

 _____, (1383). Treatise on the soul, with introduction, notes and proofreading by Musa Omid, Hamadan: Ibn Sina University.

_____, (1383 A), Warnings and punishments, Volume 3, Qom: Nash al-Balagha.

_____, (1383b), Theology of Ala'ei Encyclopedia, Hamedan: Ibn Sina University.

______, (2014). Theology of the book al-Shafa, research by Ayatollah Hassanzadeh Amoli, Qom: Bostan Kitab.

______, Treatise on love, (1953), research: Helmi Zia Olkan; Istanbul: Istanbul Faculty of Literature.

Ajand, Yaqoub. (2013), seven decorative principles of Iranian art. Tehran: Peikareh

Aflotin, Ennead (Tasouaat), 1997, translated by Farid Jabr, Beirut: Maktaba al-Nashron.

Burkhart, Titus (1369). Sacred Art (principles and methods), translated by: Jalal Sattari, Tehran: Soroush Publications.

Pakbaz, Rooyin (1378). Encyclopedia of Art, Tehran: Contemporary Culture.

Taslimi, Nasrallah (2014). Getting to know Iran's handicrafts, Tehran: Technical and professional textbook authoring office.

Jafarian, Mohammad Hani (2018). Principles of beauty in Ibn Sina's philosophy, Islamic Wisdom Quarterly, 6(3), pp. 101-118.

Hosoori, Ali, (2012). Basics of Traditional Design, Tehran: Cheshmeh Publishing.

Khakzad, Afra; Rabiei, Hadi; Akwan, Mohammad, (1400). Enjoyment of works of art and its relationship with cognitive abilities from Ibn Sina's point of view, modern wisdom, scientific-research journal, year 12, number 2, pp. 66-85

Rabiei, Hadi; Ghaffari, Mitra, (2017). Simulations in painting from Ibn Sina's point of view, Contemporary Wisdom, Year 9 (1), pp. 179-195

Rabiei Hadi, (2019). Ibn Sina's Philosophy of Art, Qom: Islamic Propaganda Office of the Seminary.

Rabiei, Hadi; Ghaffari, Mitra, (2017). A reflection on the place of painting in Sinavi's wisdom, Kimiaye Honar, No. 28, pp. 75-97

Rahimian, Saeed; Rahbari, Massoud (1390). The epistemological position of active reason in Ibn Sina's thought, Shiraz University's Religious Thought Quarterly, pp. 94-71.

Farabi, (1995). Opinions of the people of Al-Madinah al-Fazlah and their opposites, Beirut: Al-Hilal Library.

Saloor, Neda; Sohrabi, Mahin; Nazarnejad, Narges. (1400), Explanation of the rationalism of "Avicenna" in the process of inventing geometric motifs related to architecture (case study: five Seljuk tombs) Bagh Nazar Scientific Journal, 18(102), 53-68.

Sharif Fakhr, Fatima (2013). Intellectual Intuition in Avicenna's Philosophical Thought (Theory of Connecting Intellect to Active Intellect), Doctoral Dissertation, Qom: Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom.

Kumaraswamy, Anand (2004). The transformation of nature in art, translated by Saleh Tabatabai, Tehran Art Academy

Makinejad, Mehdi, (2014). The perspective of centrism, symmetry and repetition in traditional Iranian arts, Kimiaye Honar, (10), pp. 99-111

Malek Shahi, Hassan. (2016). Translation of warnings and punishments, volume: 1, Tehran: Soroush Publications.

Naeji, Mohammad Hossein, (1387). Translation and explanation of the book Nafs Shafa, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute (RA).

Najib Oglu, Najib Oglu, Golroo. (2018). Geometry and decoration in Islamic architecture (Tomar Topqapi), translator: Mehrdad Qayyoomi Bidhandi, Tehran: Rozaneh.

Hashemnejad, Hossein (2012), Aesthetics in the works of Ibn Sina, Sheikh Ashraq and Sadr al-Maltahin, Organization for Studying and Compiling Humanities Books of Universities (Samt)

Hashem Nejad, Hossein. (2016). Philosophical foundations of art in Ibn Sina's works, Javedan Kherad, (32), pp. 227-246

Hooshiar, Mehran, (2018). The Forgotten Language, An Introduction to the Basics of Traditional and Visual Arts of Iran, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (Samt).

Yousefian, Javad, (1379). A look at the concept of aesthetics, Tabriz Faculty of Literature and Humanities Journal, Volume 43, Number 177, pp. 172-135