675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنراسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 استاد تمام گروه فلسفه، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 دانشجوی دکتری معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

4 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده چند رسانه ای، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز،

چکیده

معماری یکی از هنرهای بسیار مهم بشری است که تأثیری شگفتی همواره بر انسان‌ها داشته است و همانند هر هنری چه بسا بتوان گفت، مهم‌ترین و محوری‌ترین موضوع آن "هارمونی" است. گرچه هارمونی در موارد بسیار گوناگونی تعریف می‌شود، اما جوهره‌ی هارمونی در واقع همان "وحدت" است. یعنی اجزای متکثر در کلّیتی وحدت و تمامیت می‌یابند. که لازمه ادراک فضای معماری است. همچنین در فلسفه اسلامی ادراک این جهان استهلاک کثرت در وحدت است. طبق وحدت وجودی ابن عربی، وجودی واحد در پس تکثر این جهان مستتر است، در واقع تکثر و تعددی که در عالم نمایان است، ناشی از ظهور وجود حقیقی واحد است که نمایانگر وحدت کلی می‌باشد. هدف از پژوهش حاضر دستیابی به ماهیت این وحدت و چگونگی وقوع آن هست. سوالاتی که در این تحقیق مطرح هست؛ بررسی ماهیت این وحدت و قابلیت تطبیق‌پذیری آن در آراء ابن‌عربی و معماری و اینکه چه زمینه‌های مادی در فضای معماری برای رسیدن به وحدت فراهم شده است؟ پژوهش حاضر از نوع کیفی تحلیلی- توصیفی بوده و راهبرد پژوهش مطالعه‌ی موردی (مسجد امام اصفهان) با رویکرد تفسیری می‌باشد. این تحقیق با تحلیل تجربه‌ی وحدت در کثرت در مسجد امام اصفهان، ارتباط این موضوع را در آراء ابن‌عربی و معماری مورد بررسی قرار می‌دهد. از نتایج اصلی پژوهش، نقش خیال در معرفت وحدت بر مبنای وحدت وجودی ابن عربی و سیر از کثرت به وحدت در فضای معماری اسلامی می‌باشد. همچنین همان‌طور که در وحدت وجود، یافتن وجود و وجودیافتن یکی است و این یافتن، از طریق کشف و شهود است. در معماری مسجد امام اصفهان، با ایجاد فضای معنوی با استفاده از عناصر زوجین (زوجیت خیال)، بستری برای کشف و شهود وحدت توسط ناظر فراهم شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Manifestation of Unity in the Imam Mosque of Isfahan according to Ibn ʿArabī’s Views

نویسندگان [English]

  • Azita Belali e oskui 1
  • Morteza shajari 2
  • mina heydaritorkmani 3
  • seyd jalal mousavi sharabiani 4

1 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran (Corresponding Author

2 Professor, Department of Philosophy, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz, Tabriz, Iran.

3 Assistant Professor, Department of Islamic Education, Faculty of Multimedia, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran

4 Assistant Professor, Department of Islamic Education, Faculty of Multimedia, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Introduction
Human agency, both in creation and in recognition of architectural space and their interaction with the space, has been affected by the hidden harmony that is generated in the space, which turns the architectural space away from its static state, stillness, and lifelessness, and the core of the harmony is indeed the “unity”; that is, multiple parts find unity and totality within a whole that creates a sense inside, which fits the aesthetic desire and indeed the internal human self, because the human self seeks unity and suffers from multiplicity, diffusion, and conflicts (Ardalan et al., 2011). In fact, it might be acknowledged that architecture as a created work secretly involves the creation of multiplicity and turning it into unity in interaction with humans. Given the idea of the unity of existence (waḥdat al-wujūd) in Islamic mysticism, a world is portrayed that is, first, divine and spiritual, where the song of holiness resonates, and second, it involves a unity by which all multiple parts are unified, or more precisely speaking, all that exists is a manifestation or representation of the one unified reality. In this way, art in general and architecture in particular might come to have a different color. Unity of existence is evident in architectural work in the Islamic world, but the character of this unity is not adequately discussed. A genuine perception of unity in architectural space is not confined to external senses. To the contrary, in its higher degrees, i.e., internal senses, it affects the observer. The goal of the present research to identify the nature of this unity and how it occurs. The question of our research is as follows: are Ibn ʿArabī’s views of unity applicable to architectural space, and what material grounds are prepared in architectural space to attain the unity? To answer the question, we begin with an overview of Ibn ʿArabī’s mystical view, where the question of existence and knowledge of unity is discussed as the foundation of Ibn ʿArabī’s mysticism.
According to our surveys, the issue of whether Ibn ʿArabī’s account of unity is applicable to architectural space has not been properly addressed in the past research. Instead, issues of the unity of existence and multiplicity within unity have been discussed separately in philosophy and architecture. Moreover, the architectural literature tends to focus on corporeal, visual, and symbolic aspects of architectural parts in the realization of unity. In the present research, we draw

Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran (Corresponding Author). oskoyi@tabirziau.ac.ir
Professor, Department of Philosophy, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz, Tabriz, Iran. mortezashajari@gmail.com
D. Candidate of Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran. m.haydari@tabriziau.ac.ir
Assistant Professor, Department of Islamic Education, Faculty of Multimedia, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran. sjsharabiani@tabriziau.ac.ir
Date received: 2022/03/19, Date of acceptance: 2022/07/19
 

This article has been extracted from the course "Wisdom in Islamic Architecture" in the Faculty of Architecture and Urbanism of Tabriz Islamic Art University.
on Ibn ʿArabī’s views about the questions of existence and knowledge of unity as the foundation of his mysticism to tackle material and perceptual grounds in the Islamic architectural space to examine the move from multiplicity to unity.
Method of Research
Methodologically speaking, the present research is descriptive-analytic, adopting the qualitative research approach. Qualitative research involves identification of the relevant references, studies and overviews of the written sources, comprehension of their meanings, and extraction of the relevant material, establishment of relations between issues, and providing descriptions and analyses of them.
Discussion and Results
Creation of multiplicity in architectural space and its transformation into unity has been effective in attaining an understanding of the existential unity, such that this understanding in architectural space was a determinant of the degree of the work’s life, and was somehow a cause of its existence. In fact, to attain such a unity, the human presence and existence in the space is undoubtedly what engenders a motion toward its recognition. Accordingly, the move from multiplicity to unity in architectural space implies physical movement (translocation – ocular) and semantic movement (mental movement). During the movement in architectural space, the observer’s physical movement turns into visual movement, which in turn results in reception of a series of regression and connections in the observer’s mind, leading to his or her mental movement. However, once the observer begins to recognize and see signs, it enables him or her to move in the world of imagination to attain unity. In fact, genuine unity is obtained through human imagination.
Conclusion
There is a remarkable correspondence between perceptions of existential unity in both philosophy and architecture. On Ibn ʿArabī’s account, imagination is perception of images in the soul after having seen something. Indeed, imagination is the intermediary between dualities. So in his view, human imagination is capable of attaining unity in the world that is abstracted or detached from the sensible world (existence of multiplicity). Furthermore, in the unity of existence, finding the existence is the same as coming to exist, where the finding is through intuitions and revelations. In the Imam Mosque of Isfahan (or the Shah Mosque), manifestation of the pairs [imagination being in pair] in space provides a bedrock for the observer’s intuition and revelation of unity through a definition of hierarchies and qualitative geometry based on the principle of the centrality and symmetry and existence of light.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Unity of existence
  • unity in plurality
  • imagination
  • Ibn Arabi views
  • Islamic architecture
ـ اردلان، نادر، و الله بختیار، (1390 )، حس وحدت (سنت عرفانی در معماری ایرانی). ترجمه حمید شاهرخ. تهران: خاک.
- ابن عربی، محیی الدین محمد بن علی، ۱۳۶۹ق، انشاء الدوائر، همراه با دو کتاب التدبیرات الالهیه و عقله المستوفز، لیدن.
- ابن عربی، محمد بن علی، (1389)، فصوص الحکم، ترجمه و توضیح محمد علی موحد و صمد موحد، چاپ چهارم، تهران: نشر کارنامه.
- ابن عربی، محیی الدین (بی تا ب). الفتوحات المکیه، ج ۲، بیروت: دار صادر
- این عربی، محیی الدین (بی تا). الفتوحات المکیه، ج ۳، بیروت: دار صادر
- اسحق دواتگر، زیبا، (1398)، وجود اصل وحدت و کثرت در معماری اسلامی (نمونه موردی مسجد شیخ لطف الله)، کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری، موسسه آموزش عالی دانش پژوهان پیشرو، دوره 9.
- اکبری، فاطمه، پور نامداریان، تقی (1389)، معرفت روحانی و رمزهای هندسی، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، سال چهارم، شماره اول، پیاپی 13، صص22-1.
- اکبری، فاطمه، (1397)، شواهد قرآنی هندسه حاکم بر آثار هنر و معماری اسلامی، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه آزاد اسلامی، سال بیست و دوم، دوره 77، شماره چهارم، صص561-577.
- اکبری، فاطمه(1395)، بازاندیشی تناسبات هندسی خلقت در آثار هنر و معماری اسلامی، مدیریت شهری، شماره44، صص 107-124.
- اکبرزاده، زهرا، محمدی، عارفه، قلی پور گشنیانی، مصطفی، (1400)، بهره‌گیری از غنای حسی در تداعی مفهوم توحید در مساجد ایران، دوفصلنامۀ اندیشۀ معماری، سال پنجم، شمارة دهم، صص55-72.
- اولوداغ، سلیمان، (1387)، ابن عربی، ترجمه داودوفایی، تهران، مرکز.
- آشتیانی، سید جلال الدین (1370 )، شرح مقدمة قیصری بر فصوص الحکم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- آقچه لو، فاطمه، (1387)، تجلى وحدت در مساجد جامع ایران عصر تیموری، ایران، افغانستان، ازبکستان، کتاب ماه هنر، صص 8-16.
- بمانیان، محمد رضا، عظیمی، فاطمه، (1389)، انعکاس معانی منبعث از جهان بینی اسلامی در طراحی معماری، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره دوم، صص 39-123.
- بمانیان، محمد رضا، سیلوایه، سونیا، (1390)، بررسی نقش گنبد در شکل دهی به مرکزیت معماری مسجد، فصلنامه آرمانشهر، شماره 9، صص 19-30.
- بورکهارت، تیتوس، (1369)، هنر مقدس، ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
- بورکهارت، تیتوس، (1365)، هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمه مسعود تابش نیا، سروش.
- تقوایی، ویدا، (1394)، از مبانی نظری تا مبانی نظری در هنر و معماری، (چاپ اول)، تهران: دانشگاه فنی و حرفه ای.
-حسنی، سیدحمیدرضا (1385)،«وحدت و کثرت وجود در حکمت متعالیه و عرفان»، پژوهشهای فلسفی کلامی، ش 2.
- حکمت، نصراله، (1385)، متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری. تهران: فرهنگستان هنر.
- خسروی، محمدباقر، معین آقایی مهر، و محمد خیاط زنجانی، (1394)، مطالعه تطبیقی اندیش های شیخ اشراق و معماری شیوه اصفهانی، در مجموعه مقالات کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی پاییز، 2(7): صص115-138.
- چیتیک، ویلیام (1385) ،عوالم خیال ابنعربی و مسئلۀ اختلاف ادیان،ترجمه قاسم کاکایی، چاپ دوم، ، تهران: هرمس.
- شجاری، مرتضی، قربانی، لیلا، (1390)، قاعده بسیط الحقیقه در حکمت متعالیه و تطبیق آن با «مقام کثرت در وحدت» در عرفان ابن عربی، آینه معرفت بهار 1390، شماره 26.
- سلطانزاده، حسین (1372)، فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، انتشارات شهرداری تهران معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شرکت توسعه فضاهای فرهنگی، تهران.
-صفیئی، کامبیز، (1394)،  مطالعه تطبیقی «وحدت وجود» در نگاه ابن عربی و ماستراکهارت آلمانی، عرفان اسلامی، دوره 12،  شماره48، صص 183-202.
- طاهری، جعفر، (1392)، بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری، مطالعات معماری ایران دوره2، شماره4، صص 5-22.
-عبداللهی، محمداسماعیل، (1400)، قرآن کریم و چگونگی ارتباط جهان کثرت با جهان وحدت در نظام هستی‌شناسی عرفانی، حکمت معاصر، سال 12، شماره 2، صص331-358.
- عفیفی، ابوالعلا، (1400)، تعلیقات برفصوص الحکم، بیروت، دارالکتاب العربی
- مسعودی، محمد حسین، (1382)، تدوین و ادراک آهنگ فضا سیر کثرت به وحدت در طول زمان، پاییز و زمستان 1382، دوره13، شماره 37، ص61-73.
-کربن، هانری، (1384)، تخیل خلاق در عرفان ابن عربی، ترجمه انشاالله رحمتی، تهران، جامی.
-رحیمیان، مهدی، (1383)، سینما معماری در حرکت، انتشارات سروش (انتشارات صدا و سیما)، تهران.
-رهنورد، زهرا، (1388)، حکمت هنر اسلامی، چاپ پنجم، تهران‌: انتشارات سمت‌.
-رحمانی، مهسا، (1396)، شأن کیفیت در معماری اسلامی، با استناد به آراء ابنعربی، فصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 12، صص 62- 82.
- قیصری، داوود بن محمد، 1390، شرح قیصری بر فصوص الحکم ابن عربی، به انضمام حواشی مؤیدالدین جندی و دیگران، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
- نصر، سید حسین، (1394)، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، چاپ ششم، نشر علمی و فرهنگی
- واحد جوان، وحید و همکاران (1399)، روشی نو در اثبات محتوای وحدت شخصی وجود، عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)، دورة 17، ش 65.
- یاوری، حسین، باوفا، رقیه، (1390)، اصفهان باغ آسمان، تهران، سیمای دانش.