نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

• سیدعباس ذهبی

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران

چکیده

پرسش از تشخص در فلسفة اسلامی بر خلاف فلسفة مسیحی، در بستری کاملاً فلسفی جوانه زد و آهسته آهسته رشد کرد. شکل سادة آن در آثار فارابی و ابن سینا دیده می‌شود و شکل کامل‌شدة آن در نوشتة بهمنیار. در ادامه، سهروردی با رویکردی کاملاً متفاوت به آن نگریست و در مبنا و دلیل، از مشائیان فاصله گرفت. پس از سهروردی، مسئلة تشخص، بیش از همه، در ذهن و زبان خواجة طوسی و ملاصدرای شیرازی بروز و نمود پیدا کرد. در بحث تشخص، اختلافات ملاصدرا و خواجة طوسی، بیش از مشترکات آن‌هاست. مجموعة مباحث تشخص را در چهار بحث زیر می‌توان جای داد: مبادی تصوری تشخص، مبادی تصدیقی تشخص، ملاک تشخص، و توجیه این ملاک. هرچند خواجه نصیر و صدرالمتألهین در مبادی تصدیقی، تقریباً دیدگاهی مشترک دارند، در یکی از مبادی تصوری بحث تشخص، یعنی معقولات ثانوی، اختلافشان جدی است. در ملاک تشخص، خواجه به سه ملاک اشاره می‌کند و ملاصدرا آن سه را به پنج مورد افزایش می‌دهد؛ در میان سه ملاک مشترک بین خواجه و صدرالدین شیرازی، یک ملاک محل نزاع این دو حکیم را مبرهن می‌کند و آن ملاک، «ماهیت» است. بر مبنای نظر خواجه، ماهیت شایستگی آن را دارد که ملاک تشخص باشد، ولی به نظر ملاصدرا، این شأنیت از آن وجود است نه ماهیت.

کلیدواژه‌ها

• تشخص
• خواجه نصیرالدین طوسی
• صدرالمتألهین شیرازی
• تمایز
• ملاک تشخص

عنوان مقاله [English]

The Problem of ‘Individuality’ in the Nasir al-Din Tūsi and Mulla Sadra’s Approaches

نویسنده [English]

• Seyed Abbas Zahabi

چکیده [English]

Unlike the Christian philosophy, in the Islamic philosophy, the question of individuality was emerged and grew gradually in a philosophical ground. The naïve form of the problem can be found in the Farabi and Ibn Sina's works, and its perfect form can be seen in Bahmanyar’s writings. Then, Suhrawardi considered the problem at a totally different view and separated from Peripatetics basically. After Suhrawardi,  Nasir al-Din Tūsi and Mulla Sadra, were dealt with the problem, while the differences between the two philosophers’ approaches were more than their agreements.
 The issues related to the ‘individuality’ can be divided into four distinct debates: The conceptual bases of individuality; the affirmative principles of individuality; the Criterion of Individuality, and its justification. In the affirmative principles of individuality they are almost consentaneous, but in the other debates we can see some serious disagreements. The quiddity’s ability to justify “individuality” is the most important controversy between them. Nasir al-Din Tūsi considers quiddityas Criterion of Individuality, but Mulla Sadra belives that it is just ‘existence’ which can be the Criterion of Individuality.

کلیدواژه‌ها [English]

• Individuality
• Nasir al-Din Tūsi
• Mulla Sadra
• quiddity
• existence