نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• محمد سعیدی‌مهر
• سعید مقدس

دانشیار گروه حکمت و فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

در تبیین نسبت میان اختیار انسان با ضرورت علّی فعل اختیاری، دو دیدگاه کلی وجود دارد: «سازگارگرایی» که به سازگاری این دو باور دارد و «ناسازگارگرایی» که اختیاری‌بودن فعل را با ضرورت علّی آن ناسازگار می‌داند. علامه طباطبایی در مقام بسط یکی از نظریات سازگارگرایانه، با توسل به «امکان بالقیاس» فعل اختیاری در مقایسه با فاعل آن، می‌کوشد از سازگارگرایی دفاع کند. در این نظریه، فعل انسان نسبت به هریک از جزء العلّه‌ها، از جمله خود انسان، امکان بالقیاس دارد، اما نسبت به مجموع آن‌ها، که همان علت تامه است، دارای وجوب بالقیاس است و حقیقت اختیاری‌بودن فعل نیز چیزی جز همان امکان بالقیاس نسبت به فاعل نیست. به این ترتیب، «ضرورت فعل به نسبت علت تامه‌اش»، منافاتی با «امکان آن در قیاس با علت ناقصه‌اش» و درنتیجه، با اختیاری‌بودن آن ندارد. این نظریة سازگارگرایانه از سوی برخی ناسازگارگرایان معاصر نقد شده است. در این مقاله پس از تبیین دیدگاه علامه به بررسی نقدهای وارد بر آن خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها

• اختیار انسان
• اراده
• ضرورت علّی
• علامه طباطبایی

عنوان مقاله [English]

Allamah Tabatabaii on the Compatibility of the Causal Necessity and the Human Freedom

نویسندگان [English]

• Mohammad Saeedimehr
• Saeed Moghaddas

چکیده [English]

There are two main philosophical theories concerning the explanation of the relation between the causal necessity and the human freedom: 1. Compatibilism, which believes that the causal necessity is compatible with the human freedom, and incompatibilism, which sees these two incompatible. Allamah Tabatabaii proposes a specific version of compatibilism based on the notion of “comparative contingency” (al-imkan al-bilqiyas). According to his theory, the principle of causal necessity does not require more than that the human free action possess comparative contingency in comparison with the human agent and comparative necessity in comparison with its complex perfect cause (al-illah al-tammah). Moreover, the very nature of the human freedom is nothing but the action’s being contingent in relation to his agent. Therefore, the causal comparative necessity of the action in relation to its complex perfect cause does not contradict its being free. This compatibilist view has been challenged by some contemporary philosophers. In this paper we first give a short explication of Tbatabaii’s theory and then examine the arguments of its critics.

کلیدواژه‌ها [English]

• Human freedom
• will
• causal necessity
• Allameh Tabatabaii