نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• رضا برنجکار
• حسین حجت‌خواه

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

معناشناسی اسما و صفات الهی از مباحث مهم اعتقادی در حوزة فلسفة دین، فلسفه، کلام، عرفان، و دین‌پژوهی معاصر است. این بحث در حوزة علوم اسلامی بیش‌تر با عنوان تشبیه و تنزیه مطرح می‌شود. ابن ‌عربی تشبیه را در عین تنزیه و تنزیه را در عین تشبیه می‌داند. از دید وی، شباهت صفاتِ خداوند و ممکنات در این است که صفات خداوند تجلیات او و صفات ممکنات نمودهای صفات اویند. به اعتقاد او تشبیه در اصل وجود و تنزیه در حدودِ تجلیات است، اما ملاصدرا، بر اساس نظریة صدور و سنخیتِ علّی و معلولی، کمالات مخلوق را، به کامل‌ترین نحو، در خداوند موجود می‌داند. از این‌رو، او با درپیش‌گرفتن رویکرد اثباتی (بر اساس سه اصل بنیادین در این مکتب، یعنی اصالت وجود، اشتراک معنوی در مفهوم وجود، و تشکیک در حقیقت وجود) قائل به اشتراک معنوی و تشکیک در باب وجود و صفات الهی شده است و بدین‌طریق، می‌کوشد تا خود را از دو محذور تعطیل و تشبیهِ مطلق رها کند.
علامه طباطبایی در برخی مواضع همان نظریة ملاصدرا را بیان می‌کند، اما در برخی مواضع دیگر، معانی صفات را قابل انطباق بر خدا نمی‌داند، زیرا بر این باور است که محدودیت‌ها، از جمله عدم عینیت صفات با هم و نیز با ذات، را نمی‌توان از آن سلب کرد.
با بررسی و نقد این دیدگاه‌ها خواهیم دید که همة این دیدگاه‌ها مبتنی‌بر مبانی وجودشناختی‌ای‌اند که هرچند تشبیه مطلق را نفی می‌کنند، اجازة کنارگذاشتن مطلقِ تشبیه را نمی‌دهند، البته دیدگاه دوم علامه تشبیه معناشناختی را رد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• معناشناسی صفات
• وجودشناسی صفات
• تشبیه
• تعطیل
• تنزیه
• ابن ‌عربی
• ملاصدرا
• علامه طباطبایی

عنوان مقاله [English]

Criticism and Examination of Ibn Arabi and Molla Sadra and Allame Tabatabaei’s Approaches in Semantics of Divine Attributes

نویسندگان [English]

• Reza Berenjkar
• Hossein Hojjatkhah

چکیده [English]

Semantic of Divine attributes and names is one of the key doctrinal issues in philosophy of religion, philosophy, kalam, mysticism and contemporary scholars. This topic often brought up as assimilation and purification in the field of Islamic Sciences. Ibn Arabi knows purification and assimilation are exactly the same. In his eyes, the similarity between Divine attributes and possibilities is that Divine attributes are His manifestations and possibilities attributes are appearances of His attributes. In his idea, assimilation is in existence itself and purification is in limits of manifestations.
But Molla Sadra based on emanationism and "cause and caused cognation" knows creature’s perfections completely in God. Therefore, with demonstrative approach based on three fundamental principles in this school (fundamental reality of existence, content participation in concept of existence and analogicity in reality of existence) believes in content participation and analogicity in Divine existence and attributes and with this way, he tries to get rid of absolute assimilation and divesting God of His attributes.
Allame Tabatabaei in some positions expresses Molla Sadra’s theory but in other positions he knows the definitions of attributes non-compliance with God due to the fact that it is impossible to take away limitations such as lack of sameness among attributes from definitions of attributes.
We will see by criticism and description of these approaches that all of them are based on ontological foundations that don’t give permission to put assimilation aside completely, however they deny absolute assimilation. But Allame’s second approach denies semantic assimilation

کلیدواژه‌ها [English]

• semantic of attributes
• ontology of attributes
• assimilation
• divesting God and His attributes
• purification
• IBN ARABI
• Molla Sadra
• Allame Tabatabaii