675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فلسفه هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران - ایران

2 استادیار گروه فلسفه هنر، دانشگاه هنر، تهران

3 دانشیار گروه فلسفه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران – ایران.

چکیده

در مقاله حاضر به بررسی این پرسش پرداخته می‌شود که قوای ادراکی در حصول لذت از آثار هنری چه نقشی دارند؟ آثار هنری اموری محسوس قلمداد می‌شوند و بنا به تعریف ابن سینا از لذت حسی به مثابه‌ ادراک امر محسوس ملائم، این آثار نیز همچون دیگر محسوسات ممکن است متعلَّق ادراک حسی قرار بگیرند و به شرط ملائمت موجدِ لذت حسی گردند. با این حال، مدعای این پژوهش این است که بر اساس دیدگاه‌های ابن سینا لذتی که از آثار هنری، به عنوان گونه‌ای از امور محسوس، حاصل می‌شود لذتی صرفاً حسی و وابسته به قوای حسی ظاهری پنجگانه نیست. برای بررسی این مدعا ویژگی‌های لذت زیبایی‌شناختی و نیز جایگاه معرفتی این لذت مورد سنجش قرار می‌گیرد و لذت از هنرهای شعر، نقاشی و موسیقی از دیدگاه ابن سینا تبیین می‌شود. در نهایت، نشان داده می‌شود که لذت زیبایی‌شناختی از آثار هنری در درجه‌ی اول لذتی معقول و وابسته به قوه‌ی ناطقه و سپس به ترتیب لذتی مخیل و وابسته به قوه‌ی خیال و لذتی محسوس و وابسته به قوای ادراکی ظاهری است. در میان قوای ادراک ظاهری نیز قوا‌ی بینایی و شنوایی به ترتیب از بیشترین توانایی در کسب لذت زیبایی‌شناختی از هنرها برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Avicenna on the Pleasure of Works of Art and Its Relation to Perceptual Faculties

نویسندگان [English]

  • Afra Khakzad 1
  • Hadi Rabiei 2
  • Mohammad Akvan 3

1 PhD student, Department of Philosophy of Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University

2 Assistant Professor, Department of Philosophy of Art, Faculty member of University of Art, Tehran, Iran (corresponding author),

3 Associate Professor, Department of Philosophy, Faculty member of Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Abstract
Introduction: Avicenna has discussed the pleasure of artistic and natural beauties in several of his works. Avicenna's views on the pleasure of artistic and natural beauties are often expressed under the more general concept of pleasure and are scattered in works with various subjects such as theological, logical, natural and mathematical works. He also discusses pleasure in relation to the perception and the perceptual faculties of the soul. In addition, an important and significant part of Avicenna's discussions about pleasure is devoted to pleasure of the arts, especially the representative arts.
Since the work of art is considered sensible, the question arises as to which perceptual faculties of man the pleasure of the work of art depends? Does the mere fact that a work of art is a sensible thing, means that the pleasure of a work of art is considered a sensible pleasure? Do other perceptual faculties, including the internal sensory faculties and the rational faculties, also contribute to the perception of the work of art, and does the pleasure of the work of art also depend on them? In the case of each of these faculties, including the external and internal sensory faculties and the rational faculty, the question can be asked how important and effective they are in perceiving the beauty of the work of art? In the present article, an attempt has been made to answer these questions from Avicenna's point of view.
 
Methods and Materials:
The research method of this article is fundamental. This research was conducted using a library research method, and the method of describing and analyzing information in this research is qualitative. The claim of this research is that according to Avicenna's views, the pleasure that is obtained from works of art, as a kind of sensible things, is not merely sensory pleasure and dependent on the five external sensory faculties.
Results and Discussions:
To examine this claim, the characteristics of aesthetic pleasure and its subjects as well as the epistemological status of this pleasure are studied and the pleasure of the arts of poetry, painting and music is explained from Avicenna's point of view. Finally, it is shown that the aesthetic pleasure of works of art is first of all a rational pleasure and depends on the faculty of reason and then, respectively, is an imaginary pleasure and depends on the faculty of imagination, and finally, is a sensible pleasure and depends on the perceptual faculties. Among the faculties of external perception, the faculties of sight and hearing have the greatest ability to obtain aesthetic pleasure from the arts, respectively.
Conclusion:
The findings of this study show that from Avicenna's point of view, each of the external and internal sensory faculties, and to a higher degree, the rational faculty, have their own aesthetic pleasure. External sensory faculties, namely sight, hearing, smell, taste, and touch, each have limitations. In this way they can only enjoy what they can comprehend. But the range of pleasure of the internal faculties is much greater than the pleasures of the external faculties. Because all the sensory forms perceived by the external perceptual faculties are grouped together and interconnected, there is more pleasure for the internal faculties. This is why the imaginative faculty enjoys the perception of images preserved in the imagination. For example, the imagination, by preserving and storing sensible auditory forms of musical notes, makes it possible that the audience's pleasure is not limited to single notes and sound type, but can understand the sequence of musical notes and enjoy them. Ultimately, it is the faculty of reason that in the strict sense of the word can enjoy the pleasure of perceiving beauty. Because from Avicenna's point of view, beauty lies in features such as proportion, composition and symmetry, and although the audience first perceives data from a sensible object through sensory perception, but the perception of features such as proportion is specific to reason. Accordingly, aesthetic pleasure is at its highest dependent on rational perception.
According to Avicenna, irrational pleasure is a pleasure that is aroused, but without thought and reflection, and is appropriate to nature and the senses, but hearing and sight give pleasures to the soul that are not merely by nature, but are rational, because they refer to nonsensible meanings, for example, when one sees a beautiful work of art, one is drawn to it and tends to liken it.
The results of this study show that according to Avicenna, since the external and internal senses present the works of art to the human intellect and the intellect recognizes their beauty, the perception of beauty encompasses all levels of human cognitive faculties. Also, since aesthetic pleasure follows the perception of beauty, the perception of beauty produces different levels of pleasure, at least as much as it involves perceptual levels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetic pleasure
  • Avicenna
  • Work of Art
  • Beauty
  • Imagination
  • Imitation
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1328)، اضحویه فی امر المعاد، ضبطها و حققها سلیمان دنیا، مصر: دارالفکر العربی.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1333)، الخطابه من کتاب الشفاء، تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور، قاهره: المطبعه الامیریه.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1339)، الالهیات من کتاب الشفاء، راجعه و قدمه ابراهیم مدکور، قاهره: الهیئه العامه لشئون المطابع الامیریه.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1345)، فن الشعر من کتاب الشفاء، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی، قاهره: الدار المصریه للتألیف و الترجمه.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1352)، معراج نامه، رشت: عروه الوثقی.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1358)، العشق در رسائل ابن سینا، قم: انتشارات بیدار.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1363 الف)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: موئسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1363 ب)، رساله فی الأدویه القلبیه فی من مولفات ابن سینا الطبیه، دراسه و التحقیق محمد زهیر البابا، دمشق: معهد التراث العربی.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1364 الف)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش و دیباچه محمد تقی دانش پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1364 ب)، موسیقی من کتاب الشفاء، تحقیق زکریا یوسف، تصدیر و مراجعه احمد فؤاد الاهوانی و محمود احمد الحفنی، قم: نشر وزارة التربیه و التعلیم.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1383 الف)، الاشارات و التنبیهات، جلد سوم، قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1383 ب)، الهیات دانشنامه علائى، چاپ دوم، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1383 ج)، رساله نفس، تصحیح محمد معین، چاپ دوم، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1383 د)، طبیعیات دانشنامه علائى، چاپ دوم، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1384)، القانون فی الطب، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابوالحسنی نیارکی، فرشته و هاشم قربانی (1394)، «تحلیلی جامع از مفهوم سعادت نزد طوسی و رابطه آن با کمال و لذت»، متافیزیک، س ۷، ش ۲۰.
الهی خراسانی، نفیسه، سید مرتضی حسینی شاهرودی و عباس جوارشکیان (1398)، «تبیین لذت خیالی از دیدگاه صدرالمتالهین»، فلسفه و کلام اسلامی، س ۵۲، ش ۱.
بهرامی، مهدی (۱۳۹۹ الف)، «تبیین مفهوم زیبایی در اندیشه ابن سینا با تکیه بر لذت‌شناسی»، حکمت سینوی، س ۲۴، ش ۶۴.
بهرامی، مهدی (1399 ب)، «تحلیل رابطه کمال مدرک و ادراک لذت در نظر ابن سینا»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، س ۹، ش ۱۷.
بهرامی، مهدی، نصرالله حکمت و سید رضی موسوی گیلانی (1399)، «تحلیل و نقد شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر واژه «نیل» درباره لذت در کتاب اشارات و تنبیهات ابن سینا»، شناخت، س ۱۳، ش ۱.
خادمی، عین الله (۱۳۸۹)، «جستاری درباره چیستی لذت از منظر ابن سینا»، فلسفه و کلام اسلامی، س43، ش ۱.
خادمی، عین الله (1392)، «چیستی و انواع لذت از منظر سهروردی»، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، س ۱۴، ش ۳ و ۴.
خادمی، عین الله (1393)، «چیستی لذت از منظر مسکویه»، شناخت، س ۷، ش ۲.
خادمی، عین الله و مرتضی حامدی (۱۳۹۰)، «لذت و الم اخروی در فلسفه سینوی»، آینه معرفت، ش ۲۸.
ربیعی، هادی و میترا غفاری (1397)، «محاکات در نقاشی از دیدگاه ابن­سینا»، حکمت معاصر، س ۹، ش ۱
سلیمانی، فاطمه (۱۳۸۹)، «لذت و الم از دیدگاه ابن سینا»، حکمت سینوی (مشکوه النور)، س ۱۴، ش ۴۴.
شجاعی باغینی، حوریه، عین الله خادمی و عبدالله صلواتی (1399)، «بررسی تطبیقی آراء شیخ‌الرئیس و شیخ اشراق درباره چیستی لذت»، حکمت سینوی (مشکوه النور)، س ۲۴، ش ۶۳.
شجاعی باغینی، حوریه و عین الله خادمی (1399)، «بررسی چیستی لذت از طریق مؤلفه‌ها و جایگاه طرح آن در فلسفه سینوی»، حکمت و فلسفه، س ۱۶، ش ۴.
عمرانیان، سیده نرجس (1398)، لذت و معنای زندگی؛بررسی تطبیقی دیدگاه ارسطو، ابن سینا، بنتام، تهران: مولی.
عمرانیان، سیده نرجس و امیرعباس علیزمانی (1396)، «لذّت و معنای زندگی از نگاه ابن­سینا»، حکمت سینوی، س 21، ش 57.
غیبی، ولی (1390)، «رابطه «لذت و سعادت» از دیدگاه اپیکور و صدرالمتالهین»، قبسات، س ۱۶، ش ۶۰.
گنجی پور، زهرا، فرج الله براتی و میثم امانی (1400)، «رابطه لذت و سعادت از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا»، پژوهش‌های فلسفی، س ۱۵، ش ۳۵
محمدی منفرد، بهروز، زهرا عباسی پور و محمد حسن مهدی پور (1398)، «بازخوانی حقیقت لذت در اندیشه اخلاقی ابن سینا و ملاصدرا»، پژوهشنامه اخلاق، س ۱۲، ش ۴۳.
مفتونی، نادیا و محمود نوری (۱۳۹۷)، «بررسی تطبیقی نظریه فارابی و بوعلی سینا پیرامون هدفمندی هنر و کارکرد سرگرمی، شگفتی و لذت در آن»، حکمت سینوی، س ۲۲، ش 59.
مورر، آرمند اِی (1392)، فلسفه زیبایی: تفسیری تومائی، ترجمه هادی ربیعی، تهران: حکمت.
میری، سید جواد، سید محمد جواد بنی سعید لنگرودی و امیرعباس علیزمانی (1398)، «بررسی مقایسه‌ای جایگاه لذت در نظریه سعادت سن توماس و ملاصدرا»، هستی و شناخت، س ۶، ش ۲، پیاپی ۱۲.
Levinson, Jerrold (1996), The Pleasures of Aesthetics: Philosophical Essays, Ithaca, NY: Cornell University Press.
 
Pikave, Martin (2018), Pleasure, New York: United States of America: Oxford University Press.