نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، دانشگاه حکیم سبزواری، گروه فقه و مبانی حقوق ، سبزوار، ایران
2 استادیار، دانشگاه علوم پزشکی نیشابور، گروه معارف اسلامی، نیشابور، ایران،(نویسنده مسؤل)
چکیده
منطقدانان در مبحث قضایا و نیز در کتاب جدل وقتی سخن از مشهورات به میان میآید گزارههای اخلاقی(«ظلم بد است» و «عدل نیکوست») را به عنوان مثال ذکر نمودهاند. آنها این قضایا را از سنخ مشهورات دانسته که ملاک تصدیق آنها مشهور بودن است. از طرفی متکلمان اسلامی(عدلیه) نیز در مبحث حسن و قبح عقلی همان گزارههای فوق را بیان میکنند. این سوال مطرح میشود که به لحاظ منطقی، گزارههای حسن و قبح ذاتی در کدام سنخ از گزارههای منطقی است و آیا ذاتی بودن حسن و قبح با مشهوری دانستن آنها سازگار است یا خیر؟ در صورت اول، مشهوریت و منافع عام مطرح است در حالیکه در ذاتی بودن جدای از منفعت جامعه و مشهوریت، فعل بدون واسطه متصف به حسن و قبح میشود و لذا با آنچه در مباحث منطق گفتهاند، هماهنگ نمیشود. مسأله تحقیق، نشان دادن تعارض بین ذاتی و عقلی بودن و مشهوری بودن این قضایا در تعابیر منطقدانان بخصوص ابنسیناست و ضمن بیان تعارض مذکور، نشان میدهد که هر چند مشهوری دانستن این گزارهها با ذاتی و عقلی بودن حسن و قبح، به معنای کلامی، سازگار نیست ولی با دقت و تنقیح مناط در معنای ذاتی و عقلی به بیان مظفر، تعارضی بوجود نمیآید.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Compatibility of the Widespread Popularity and Essentiality of “Goodness and Badness” Propositions with an emphasis on the Views of Avicenna and Muẓaffar
نویسندگان [English]
- fatemeh rajaei 1
- مومنی momeni 2
1 Hakim sabzevari University, sabzevar, Iran
2 Department of Islamic theachings, Neyshabur University of Medical Sciences, Neyshabur, Iran, momenim@nums.ac.ir (Corsponding outhor)
چکیده [English]
Logicians, such as Avicenna (or Ibn Sīnā), give moral propositions (like “injustice is bad” and “justice is good”) as examples of “popular” (mashhūrāt) propositions and praised opinions in the section of dialectics. However, Islamic theologians (those adhering to justice or ‘adliyya) cite these propositions in their discussion of rational goodness and badness. This can be discussed in different respects: Are goodness and badness propositions primitively self-evident propositions or just popular propositions? Are they rational or legislated propositions? Do they admit of truth and falsity? Are they realistic or irrealistic? If they are popular propositions, then can their goodness or badness still be essential? In this paper, we are concerned with this latter question. To begin with, according to passages from Avicenna, these propositions are admittedly popular, but then the question arises of whether this is compatible with their goodness and badness being essential. This is because the essentiality of goodness and badness implies their reality, whereas a merely popular proposition does not have a reality beyond an agreement among rational agents. In the first case, popularity or general interests are at stake, whereas essentiality amounts to being detached from general interests or popularity within the society, in the sense that an act is immediately described as good or bad, but this is at odds with what logicians have suggested. The question of this research is to reveal a conflict between essentiality and rationality of such propositions on the one hand, and their popularity, on the other. We begin with an introduction of epistemological and ontological dimensions of the problem, and then consider the problem in terms of logic, referring to passages from Avicenna in this regard, and after an elucidation of the conflict, we finally formulate Muẓaffar’s solution to the conflict. The idea is that although the popularity of such propositions is incompatible with essentiality or rationality of good and badness as widely understood by theologians, a more refined understanding of essentiality and rationality will help resolve the conflict.
کلیدواژه‌ها [English]
- popular propositions (mashḥurāt)
- goodness and badness
- Avicenna
- essential
- theoretical reason
- practical reason
- Muẓaffar
- ابن سینا، 1400، الرسائل، قم، بیدار،
- ابن سینا،1404، الشفا، کتاب البرهان، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی
- ابن سینا، الشفا، 1404، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، کتاب الجدل
- ابن سینا، الشفا، 1404، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، کتاب الخطابه
- ابن سینا، ، 1405ق، المنطق المشرقیین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
- ابن سینا،، 1379، النجات، تصحیح محمد تقی دانشپژوه، تهران، دانشگاه تهران
- ابن سینا،، 1376، الهیات شفا، تصحیح استاد حسن زاده ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
- ابن نوبخت،، 1413 ه.ق. الیاقوت فی علم الکلام، تحقیق على اکبرالضیائى، الطبعالاولى قم، مکتب آیت الله العظمى المرعشى النجفى
- البحرانى، ابن میثم، 1406 ق ، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق السید احمد الحسینى الطبع الثانی، قم، مکتب آیت الله العظمى المرعشى النجفى
- جرجانی، علی بن محمد، 1429، شرح المواقف، بیجا، دارالبصائر
- حائری یزدی،مهدی ، 1361، کاوشهای عقل عملی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
- الحلى، 1413 ه.ق ، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق و تعلیق الاستاذ الشیخحسن حسنزاده الاملى، قم، موسس النشر الاسلامىلجماعالمدرسین بقم
- الحلی، 1371، الجوهر النضید، قم، بیدار
- الخبیصی، عبیدالله بن فضل الله، 1374، التذهیب علی تهذیب المنطق و الکلام، مصر، مطبعه مصطفی البانی، 1355ه
- خوانساری، منطق صوری، تهران، آگاه
- ساوی، عمر بن سهلان، 1337، تبصره، بکوشش محمد تقی دانشپژوه، تهران، دانشگاه تهران
- سبحانی جعفر، 1412، الهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، قم، مرکز العالمی للدراسات الاسلامی،
- سبحانی، جعفر، 1368، حسن و قبح عقلی یا پایه های اخلاق جاودان، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
- سبزواری، هادی، 1372، شرح الاسماء الاحسنی، به تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، دانشگاه تهران
- سبزواری، هادی، 1382، تعلیقه بر شواهد الربوبیه، به تصحیح استاد آشتیانی، قم، بوستان کتاب
- السیورى الحلى، فاضل مقداد، 1405 ه.ق ، ارشادالطالبین الی نهج المسترشدین، تحقیق السید مهدى الرجائى، قم، مکتبآیت اللهالعظمى المرعشى النجفى
- شریفی، احمد حسین، 1388، خوب چیست بد کدام است، قم، موسسه امام خمینی
- شعرانی، ابوالحسن، ، بیتا شرح فارسی تجرید الاعتقاد، تهران، اسلامیه
- شهرزوری، شمس الدین، 1383،رسائل الشجرۀ الالهیۀ، تصحیح نجفقلی حبیبی،تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
- شیرازی، قطبالدین، 1369، دره التاج، تهران، حکمت، باهتمام سید محمد مشکات
- شیرازی، قطب الدین، 1369، درۀالتاج، بکوشش محمد مشکات، تهران، حکمت
- طاهری، صدرالدین، 1384، «برگی از حکمت عملی در فلسفه معاصر»، در مجموعه مقالات منتخب همایش ملاصدرا، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا
- طوسی، نصیرالدین، 1361، اساس الاقتباس، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی، تهران دانشگاه تهران
- طوسی، نصیرالدین، 1376ق ، شرح الاشارات و التنبیهات، تهران، مکتبه الحیدری
- الفارابی، المنطقیات، الجزء الاول، 1408، تحقیق محمد تقی دانش پژوه، مکتبه آیه الله العظمی مرعشی نجفی، قم
- فرامرز، قراملکی، احد، 1376، منطق 2، تهران، پیام نور
- کلانتری، ابوالقاسم، 1404 ق ، مطارح الانظار (تقریرات درس شیخ انصاری)، قم، مؤسسه آل البیت الاحیا التراث
- لاهیجی، عبدالرزاق، 1372، سرمایه ایمان، تصحیح صادق لاریجانی، چاپ سوم، بی جا، الزهرا
- لاهیجی، 1383، گوهر مراد، تهران، سایه
- مدرسی یزدی، محمد رضا، 1388، فلسفه اخلاق، تهران، سروش
- مظفر، محمدرضا، بیتا ، المنطق، النجف الاشرف، مطبعه الآداب
- مظفر، 1410، اصول الفقه، النجف الاشرف ، بی نا
- ملکشاهی، حسن، 1384، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، تهران، سروش
- علیپور، مهدی ،1377، سنخ گزارههای حسن و قبح 1و 2، مجله کلام اسلامی، ش 26 و 27
- ابوالقاسم زاده، مجید، 1395، قضایای حسن و قبح، عقلانی یا عقلایی، معرفت کلامی، سال هفتم، ش 2، ص33- 52
- جوادی، محسن،بیتا، وابستگی اخلاق به دین از دیدگاه ابن سینا، مجله اخلاق، ش9 و 10، ص 19- 32
- شریفی، احمد حسین، بیتا، مرور و ارزیابی دیدگاه ابن سینا در باره حقیقت قضایای اخلاقی، مجله اخلاق، ش 9 و 10، ص 8-19
- ملاصدرا، 1981م ، الحکمه المتعالیه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی
- ملاصدرا، 1382، الشواهد الربوبیه، تصحیح استاد آشتیانی، قم، بوستان کتاب
)