675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم پزشکی نیشابور

چکیده

افضل‌الدین محمد بن نامآور خونَجی (م. 646) از منطق­دانان قرن هفتم هجری است که تألیفات منطقی ارزشمندی چون کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، الموجز فی المنطق، و الجمل فی المنطق را تالیف کرده است. آنچه در این مقاله می‌آید تصحیح و تحقیق رسالۀ اخیر است. کشف الأسرار، اگر چه مهم‌ترین اثر وی است، ما را از دیگر آثار او بی‌نیاز نمی‌کند و از این‌رو ارائۀ متن منقّحی از آن‌ها، از جمله الجمل، ضروری است. این رساله در عین اختصار تمام، چکیده­ای از کشف­الاسرار محسوب می­شود و مدتها به عنوان متن درسی تدریس می­شده است. در اهمیت این رساله همین بس که شروح متعددی بر آن نگاشته شده است. این رساله حاوی نظرات خاص خونجی در کشف­الاسرار نیز می­باشد. در این تصحیح، بر اساس چهار نسخۀ خطی و یک نسخه چاپی به روش توأم یا بینابین، سعی شده است که متن منقّحی از این اثر را فراروی محققان این دانش قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Textual criticism and verification of The Essay “al-Jumal fi-l-Manṭiq” [The Outlines in Logic] by Afḍal al-Dīn Khūnajī

نویسنده [English]

  • Mostafa Momeni

Assistant professor, Department of Islamic Doctrines, Neyshabour Faculty of Medical Sciences, Iran

چکیده [English]

Afḍal al-Dīn Muḥammad in Nāmāvar Khūnajī (d. 1248/646 AH) was a 13th-century logician who wrote eminent logical works such as Kashf al-Asrār ‘an Ghawāmiḍ al-Afkār [Uncovering the Secrets from Abstruse Thoughts], al-Mūjaz fi-l-Manṭiq [The Succinct in Logic], and al-Jumal fi-l-Manṭiq [The Outlines in Logic]. This paper is concerned with textual criticism and verification of the latter essay. Although Kashf al-Asrār is Khūnajī’s most important work, it does not obviate our need to other works by him. It is, therefore, necessary to provide a refined text of these works, including his al-Jumal. This succinct essay counts as an abstract of Kashf al-Asrār, and was taught as a textbook for a long time. As evidence for the significance of the essay, it should suffice that several commentaries and expositions were written for it. The essay involves Khūnajī’s own views in Kashf al-Asrār as well. In my textual criticism of the work, I have relied on four manuscripts and one printed edition deploying the intermediary method (between copy-text editing and eclecticism) in order to provide scholars of logic with a refined text of the work.
The significance of al-Jumal is attested by the fact that it was taught as part of the curriculum in northwestern Africa, and many expositions were written for it in this region. Although Khūnajī’s innovative ideas appears in his elaborate book, Kashf al-Asrār, a comparison between the two works reveals that the former is indeed an extended abstract of the latter. In fact, al-Jumal contains everything that appears in Kashf al-Asrār except for certain elaborations and objections raised by Khūnajī to others. Al-Jumal involves Khūnajī’s own views as well.
Therefore, al-Jumal is a very succinct essay on important logical issues, serving as an introduction to logic and the rules of accurate thinking. It only includes the issues of definition and syllogism as part of arguments. In this essay, the author embarks on the core logical rules without going into preliminaries and without engaging in controversial problems.
The method of textual criticism and an introduction of the manuscripts and copies: in the textual criticism of this book, I have deployed the “intermediary” method, relying on the following manuscripts:
Two original manuscripts of al-Jumal both of which are close to the author’s time, and two other manuscripts of expositions of al-Jumal.
“M”: the manuscript in Malek National Library, associated with Astan Quds Razavi, in microfilm no. 640, written between 1258 (657 AH) and 1268 (667 AH), and as it seems, it was proof-read by Khwāja Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī.
“Q”: a manuscript of Jumal al-Qawā‘id [Outlines of the Rules] in Central Library of Astan Quds Razavi, no. 981. It was written in 1341 (742 AH) in Mecca. The manuscript is stamped as “precious.”
“Sh”: a manuscript of Sharḥ al-Jumal [Exposition of the Outlines]. This manuscript also belongs to Malek National Library and was written in 1320 (720 AH).
“A”: This is a very elaborate exposition of al-Jumal by Sayyid Sharīf Tilimsānī under Sharḥ Jumal al-Khūnajī fi-l-Manṭiq [Exposition of Khūnajī’s Outlines in Logic]. This manuscript belongs to Fazili Library in Khansar, available in Markaz Ihya’ al-Turath al-Islami (Center for the Revival of Islamic Heritage) in Qom. I did not regard this as an important alternative copy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Afḍal al-Dīn Khūnajī
  • al-Jumal fi-l-Manṭiq
  • logic
  • 13th century (7th AH)
ابن­العبری ، تاریخ مختصرالدول، تصحیح صالحانی، 1308
جهانبخش، جویا، راهنمای تصحیح متون، تهران: موسسه پژوهشی میراث مکتوب، 1390.
 حسینی ، حافظ عزالدین احمد بن محمد بن عبدالرحمن، صله التکمله لوفیات النقله، تصحیح ب.معروف، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 2007
حموی، ابن واصل، مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب، ،تصحیح ح.ربیع وس. عاشور، قاهره، وزاره الثقافه، 1977
الخونجی، کشف الاسرار عن غوامض الافکار، تصحیح وتقدیم، خالد الرویهیب، تهران، موسسه پژوهشی فلسفه وحکمت وموسسه مطالعات دانشگاه آزاد برلین، 1389
دانش­پژوه محمد تقی، افشار، ایرج، فهرست نسخه های خطی کتابخانه ملی ملک، تهران، بی­نا، 1352
رسالتان فی المنطق، الجمل للخونجی والمختصر فی المنطق ابن عرفه، تحقیق سعد غراب، الجامعه التونسیه، 1348ق
عبادی، احمد، بررسی قضایای حقیقیه منطق­دانان مسلمان و گزاره های قانون وار به تقریر نلسون گودمن، مجله فلسفه و کلام، سال 44، ش1، ص45
فلاحی، اسدالله، عکس مستوی قضایای خارجیه نزد خونجی، جاویدان خرد، بهار و تابستان 91، ش 21
فلاحی، اسدالله، گزاره های همیشه صادق نزد خونجی در منطق مرتبه دوم، مجله فلسفه و کلام، سال 46، ش 1، بهار و تابستان 92، ص 112-93
فلاحی، اسدالله، گزاره های همیشه صادق نزد خونجی در منطق مرتبه دوم، مجله فلسفه و کلام، سال 46، ش 1، بهار و تابستان 92
فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی آستانقدس رضوی، تحقیق سید علی اردلان جوان، مشهد، کتابخانه آستان قدس رضوی، 1361
 نویری، نهایه الارب فی فنون الادب، تصحیح م.الرئیس وم. زیاده، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب.