675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران

چکیده

ملامحمدصادق اردستانی حکیم عصر صفوی است که تاکنون آثار و آرای او به‌خوبی شناخته نشده است. در این مقاله آثار وی را بر پایۀ کتاب‌ها و تذکره‌های منتشرشده در ایران از منظر نسخه‌شناسی و محتوایی بررسی می‌‌کنیم. در این منابع چهارده اثر به حکیم اردستانی منسوب شده است که پس از گردآوری نسخه‌های خطی آثار وی و ارزیابیِ آن‌ها این نتایج به‌دست آمد: 1. نُه عنوان از آثارِ چهارده‌گانه در واقع سه اثر مستقل: رسالۀ جعلیۀ صادقیه، حکمت صادقیه، و مراسلۀ حکیم اردستانی‌اند که هر یک با سه عنوان متفاوت نام‌گذاری شده‌اند؛ 2. از اختیارات الأیام نسخه‌ای یافت شد که احتمال انتسابش به وی بسیار زیاد است؛ 3. در انتسابِ کلید بهشت به وی تردید جدی وجود دارد؛ 4. در هیچ‌یک از فهرست کتاب‌خانه‌ها از سه اثر باقی‌مانده از آثار حکیم اردستانی یعنی آیۀ نور، تباشیر، و حاشیه بر شفاگزارشی نشده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Codicological Analysis of Mulla Muhammad Sadiq Ardestani's Works

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Esmaili 1
  • Mohammad Ghomi 2

1 IRIP; Iranian Institute of Philosophy, Tehran, Iran

2 PhD Student of Transcendental Wisdom, IRIP (Iranian Institute of Philosophy), Tehran, Iran

چکیده [English]

.

آستان ‌قدس ‌رضوی (کتاب‌خانه) (1325). فهرست کتاب‌خانة آستان قدس رضوی، ج 4، مشهد: چاپ‌خانة طوس.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1351). منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج 3 و 4، مشهد: انجمن فلسفه.
آصف‌آگاه (حسینی اشکوری)، سیدمحمدرضا (1387). فهرست‌وارة نسخه‌های خطی و عکسی مرکز احیای میراث اسلامی (قم ـ ایران)، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
اردلان‌ جوان، سیدعلی (1365). فهرست کتب خطی کتاب‌خانة مرکزی آستان قدس رضوی، ج 1، مشهد: کتاب‌خانة مرکزی آستان قدس رضوی.
استادی، رضا (1365). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانة مسجد اعظم قم، قم: کتاب‌خانة مسجد اعظم قم.
امین، سیدمحسن (1403 ق/ 1983 م). اعیان الشیعه، حققه و اخرجه: حسن الامین، ج 6، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
انوار، سیدعبدالله (1354). فهرست نسخ خطی کتاب‌خانة ملی، ج 6 (کتب فارسی)، تهران: انتشارات ادارة کل کتاب‌خانه‌ها، وزارت فرهنگ و هنر.
برکت، محمد (1382). فهرست کتاب‌های خطی کتاب‌خانۀ حضرت شاهچراغ (ع)، شیراز: انتشارات آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع).
تهرانی، آقابزرگ (1403 ق). الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج 1 و 4 و 7 و 11 و 13 و 17، بیروت: دارالأضواء.
تهرانی، آقابزرگ (1372). طبقات اعلام الشیعه (الکواکب المنتشرۀ فی القرن الثانی بعد العشرۀ)، تحقیق: علی‌نقی منزوی، ج 6، تهران: دانشگاه تهران.
جناب، سیدعلی (1385). رجال و مشاهیر اصفهان، تدوین و تصحیح: رضوان پورعصار، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
حائری، عبدالحسین و سوسن اصیلی (1390). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، ج 3 (شامل جلدهای 4 و 5 قدیم)، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حائری، عبدالحسین (1374). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، ج 22 (شامل کتب خطی مجموعة اهدایی سیدمحمدصادق طباطبائی)، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حجتی، سیدمحمدباقر (1345). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ دانشکدة الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، با تحقیق و نظارت: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب (1377). رسائل حزین لاهیجی، به کوشش: علی اوجبی [و دیگران]، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب، آینة میراث.
حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب (1375). تاریخ و سفرنامۀ حزین، تحقیق و تصحیح: علی دوانی، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینی ‌اشکوری، سیدصادق (1389). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، ج 43 (نسخه‌های 15301- 15700)، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حسینی، سیداحمد (1365). فهرست کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی‌ نجفی، ج 13، قم: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی.
حسینی، سیداحمد (1368). فهرست کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی‌ نجفی، ج 17، قم: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی.
حسینی ‌زنوزی، میرزا محمدحسن (1426 ق). ریاض الجنه، تحقیق: علی رفیعی علامرودشتی، اشراف: سیدمحمود مرعشی‌ نجفی، ج 3، قم: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی.
حسینی‌ کوهساری، سیداسحاق (1382). تاریخ فلسفة اسلامی، تهران: امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
دانش‌پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی ‌انواری (1390). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس‌ شورای‌ اسلامی، ج 1، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1339). فهرست کتاب‌خانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 8 (نسخه‌های خطی شماره‌های 1321- 2120)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1340). فهرست کتاب‌خانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 14 (نسخه‌های خطی شماره‌های 4580- 4944)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
درایتی، مصطفی (1391). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، ج 10(الجانب ـ جوامع)، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
درایتی، مصطفی (1389). فهرست‌وارۀ دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج 8، 9 و 11، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
رفیعی ‌مهرآبادی، ابوالقاسم (1342). آتشکدۀ اردستان (مشتمل بر جغرافیا و تاریخ اردستان و تحقیق در انساب سادات طباطبایی ایران)، بخش دوم، بی‌جا: بی‌نا.
روضاتی، سیدمحمدعلی (1386). دومین دو گفتار، قم: مؤسسة فرهنگی مطالعاتی الزهراء.
ریاحی، محمدحسین (1385). روضۀ رضوان (مشاهیر مدفون در تکیة کازرونی)، اصفهان: کانون پژوهش.
زادهوش، محمدرضا (1391). دیدار با فیلسوفان سپاهان (فرهنگ فیلسوفان اصفهان از دوران باستان تا این روزگاران)، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
شفیعی ‌اردستانی، مرتضی بن احمد (1374). صاحبدلان عارف اردستان، نسخۀ خطی، محل نگه‌داری: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی، شماره مسلسل: 8822.
شفیعی ‌اردستانی، مرتضی بن احمد (1375). نگاهی به زندگی محمدصادق اردستانی، نسخۀ خطی، محل نگه‌داری: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی، شماره مسلسل: 10158.
شیروانی، زین‌العابدین (مست علیشاه) (1389). بستان السیاحه، ج 1، پیش‌گفتار و تصحیح: منیژه محمودی، تهران: حقیقت.
شیروانی، محمد (1358). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ وزیری یزد، وابسته به کتاب‌خانۀ آستان ‌قدس‌ رضوی، ج 5، از شمارة 3001 تا 3950، تهران: به هزینۀ انجمن آثار ملی.
قزوینی، عبدالنبی (1407 ق). تتمیم اَمل الآمل، تحقیق: سیداحمد حسینی، قم: کتاب‌خانۀ آیت‌الله مرعشی ‌نجفی.
قمی، محمد و محمدجواد اسماعیلی (1395). «نسخه‌شناسی و بایسته‌های تصحیح انتقادی حکمت صادقیه»، آینۀ میراث، دورۀ جدید، س 14، ش 1، پیاپی 58.
قمی، محمدسعید (1362). کلید بهشت، با مقدمه و تصحیح و سعی و اهتمام: سیدمحمد مشکوة، تهران: الزهراء.
کتابی، سیدمحمدباقر (1375). رجال اصفهان (در علم و عرفان و ادب و هنر)، ج 1، اصفهان: گل‌ها.
کدیور، محسن (1378). مجموعه مصنّفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس تهرانی، مقدمه، تنظیم، تصحیح، و تحقیق: محسن کدیور، تهران: اطلاعات.
لاهیجی، ملا محمدجعفر (1343). شرح رسالۀ المشاعر ملاصدرا، مقدمه، تعلیقه و تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی.
مدرس، محمدعلی (بی‌تا). ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب یا کنی و القاب، ج 5، تبریز: چاپ‌خانۀ شفق.
مشتاقی، مهدی (1389). اردستان در گذر تاریخ، ج 1، تهران: مبین اندیشه.
مطهری، مرتضی (1357). خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا.
مقصود همدانی، جواد (بی‌تا). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ غرب مدرسة آخوند، همدان: بی‌نا.
مکارم، هادی (1378). «خرده‌گیران بر حکمت متعالیه و منتقدان صدرالمتألهین»، مجلۀ حوزه، ش 93.
منتظر القائم، اصغر (1389). دانش‌نامۀ تخت فولاد اصفهان، ج 1(آ ـ ج)، زیر نظر: اصغر منتظر القائم، ویراستار: ناصر کریم‌پور، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
منزوی، احمد، عبدالحسین حائری، و فخری راستکار (1390). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، زیر نظر: ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، و علینقی منزوی، ج 8 (شامل جلدهای 15- 18 قدیم)، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مهدوی، سیدمصلح‌الدین (1386). اعلام اصفهان، تصحیح، تحقیق، و افاضات: غلامرضا نصراللّهی، ج 3 (ر ـ ظ)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
مهدوی، سیدمصلح‌الدین (1348). تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان: کتا‌ب‌فروشی ثقفی.
مهدوی، سیدمصلح‌الدین (بی‌تا). مختصری از تاریخچۀ محلۀ خواجو و تاریخ ساختمان حمام شریف و عین وقف‌نامۀ آن، بی‌جا: بی‌نا.
نظری، محمود (1388). فهرست نسخه‌های خطی کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، ج 32، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ولائی، مهدی (1364). فهرست کتب خطی کتاب‌خانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، ج 11، مشهد: انتشارات کتاب‌خانۀ مرکزی آستان قدس رضوی.