افلاطون، متفکر یونانی و اقبال، اندیشمند اسلامی در اندیشه خود صورتی از آرمانشهر را ترسیم نموده اند. با وجود برخی شباهتها، آنچه در آرمانشهر این دو متفکر از همدیگر دارای تمایزات اساسی است نوع نگاه آنها به شعر و رابطه و نسبت بین شعر و فلسفه در آرمانشهر است. این مقاله تلاش دارد با روش تفسیری جایگاه شعر و نسبت آن را با فلسفه در آرمانشهر افلاطون و اقبال مورد بررسی قرار دهد. به طور کلی افلاطون نگاه منفی و بازدارنده­ای (...) به شعر در آرمانشهر دارد و شعر را در مقابل فلسفه می داند، درحالی که اقبال به نقش مثبت شعر در آرمانشهر قائل است و با تاکید بر ارتباط بین شعر و فلسفه، شاعر و فیلسوف را دارای هدف یکسان می داند. مهمترین دلیل تفاوت این نسبت، در نوع نگاه این دو متفکر به شعر از جهت معرفتی است. افلاطون شعر را واجد هیچ گونه معرفت نمی­داند و بنابراین درآرمانشهری که فیلسوفان حاکم هستند، حکم به نفی شعر و اخراج شاعران از شهر می دهد اما در تفکر اقبال در بستر اندیشه ایرانی- اسلامی، شعر معرفت­بخش و منعکس کننده واقعیت و بنابراین دارای پیوند با معرفت فلسفی است و از این جهت حضور شعر و شاعران برای آرمانشهر ضروری است. (shrink)

فکر شریعتی مهمترین چالش مای ایرانی را با جهان معاصر در تحقق خودآگاهی آشکارمیکند. وی در برخی سخنرانیها و آثارش مانند بازگشت به خویش، انسان بی خود و خودآگاهی و استعمار ظهور درک اهمیت این مسئله است. در سخنرانی انسان بیخود راه حل الیناسیون را خودآگاهی میداند و در سخنرانی بازگشت به خویش مهمترین مسئله وجودی ما را تحقق خودآگاهی از راه بازگشت به خویشتن راستین خویش میبیند. مقاله پیش رو تلاشی است برای درک خودآگاهی مورد نظر وی از راه (...) کشف جایگاه آن در تاریخ فکری معاصر ما که همه ادوارش را میتوان تلاشی برای تحقق این خودآگاهی فهمید. (shrink)

علیرغم نگاه فیزیکالیستی فلسفه به ذهن در قرن حاضر، وجود حالات متفاوت ذهنی از بدنی باعث شده معیارهای متفاوتی درباره امر ذهنی داده شود که مهمترین آن ها آگاهی، اول شخص بودن و حیث التفاتی است. هر یک از این مولفه ها در بازنمایی امر ذهنی دچار اشکالاتی هستند. از این میان، حیث التفاتی مولفه کم اشکال تری است. بررسی حکمت متعالیه اهمیت توجه نفس یا التفات را نشان می دهد. اگرچه التفات یا توجه به امری ، بطور مشترک میان (...) انسان و سایر موجودات بکار رفته اما به طور واضح موارد کاربرد آن به دو بخش «توجه غیر ذاتی » و «توجه ذاتی » نفس تفکیک می شود و انواع التفات در حیوانات را از بحث خارج می کند. در میان افعال انسان نیز مولفه امر غیر بدنی یا نفسانی بر مبنای حکمت متعالیه، «توجه غیر ذاتی نفس» است. «توجه غیر ذاتی نفس» شرط کافی و لازم در تشخیص امور نفسانی است. مولفه «التفات غیر ذاتی»، ویژگی آگاهی داشتن را اجمالا به همراه دارد، چراکه همه انواع آگاهی شرط امر ذهنی نیست. این مولفه، بقیه ممیزه ها را نیز پوشش می دهد، جامع و مانع امر ذهنی بوده و هماهنگی کامل با سایر مبانی نفس شناسی ملاصدرا دارد. (shrink)

از نظر ملاصدرا، همان گونه که اشیای خارجی امکان حضور در نفس را ندارند و لازم است صورتی از آن ها، در ساحت نفس به وجودی ذهنی حاضر گردد، اعمال خوب و بد نیز از طریق صورتِ باطنیِ آن اعمال؛ در ساحت نفس وجود پیدا می کنند، با نفس یکی می شوند، در نفس باقی می مانند و بر آن تأثیر می گذارند. هدف مقاله حاضر، که با استفاده از روش تحلیل و استنتاج به سر انجام رسیده، ارائه طرحی از (...) فلسفه عمل در حکمت متعالیه، و بیان چیستی، چرایی و چگونگیِ عمل در اندیشه ملاصدرا، است. در دیدگاه ملاصدرا، جهانِ مادی فرصتی برای انجام عمل، و بدن، ابزار و امکانی برای خلقِ عمل است. ملاصدرا ظاهر عمل یا همان حرکات اعضا را حقیقت عمل نمی داند، حقیقت عمل از نظر او صورت باطنی عمل است که امکان اتحاد با نفس و فعلیت بخشیدن به ملکات نفسانی را، فراهم می آورد. شکل گیری ملکات، شهود قلبیِ حق، ساخته شدن ذات و سعادتمندی یا شقاوتمندی؛ دلایلی است که از نظر ملاصدرا به خاطر آنها باید به انجام عمل اقدام نمود. (shrink)

چکیده علامه­ طباطبایی فیلسوفی کلاسیک بر ممشای حکمت متعالیه و مفسر بزرگ قرآن کریم است اما اندیشه­ی وی در این دو حوزه محدود و متمرکز نشده و در حوزه‌های معرفتی دیگر نیز دارای اندیشه‌های بدیعی است. یکی از این حوزه‌ها فلسفه‌ی اخلاق است. بی‌تردید اصلی‌ترین بحث در فلسفه‌ی اخلاق به تقسیم‌بندی واقع‌گرایی و غیر واقع‌گرایی اخلاقی تعلق دارد. هدف از این پژوهش پردازش این مسأله است که علامه طباطبایی در کدام‌یک از این دسته‌بندی‌ها جای دارد و تبیین آن با کدام (...) موضوعات فلسفی انجام می‌پذیرد؟ این مقاله که با روشی اسنادی­_تحلیلی تألیف شده است، تلاش دارد با تحلیل و تبیین مساله­ی «اعتباریات» و نگهداشت مساله­ی «احساس» ذیل عنوان اعتباریات به این موضوع بپردازد. نتیجه­ی پژوهش این است که علامه طباطبایی یک واقع‌گرای اخلاقیِ تعریف گرایانه است. (shrink)

از نظر ملاصدرا انسان گذشته از این بدن طبیعی که به منزله محمل و بستری برای حدوث و تکامل نفس است واجد بدن دیگری است که معلول نفس و متأخر از آن است. وی از این بدن که از لوازم نفس ناطقه انسانی در مرتبه تجرد مثالی آن است به بدن مثالی یا برزخی یاد می­کند. بدن مثالی ذاتاً مدرک و حیّ است و برخلاف بدن طبیعیبا مرگ از نفس جدا نمی شود.از نظر ملاصدرا همین بدن مثالی است که اولا (...) و بالذات متعلق تصرف و تدبیر نفس قرار می­گیرد و نفس به واسطه این بدن مثالی در بدن طبیعی و عنصری تصرف می­نماید. وی برای تبیین رابطه نفس و بدن از دو واسطه استفاده می­کند که یکی از آنها روح بخاری و دیگری بدن مثالی است. از این دو روح بخاری نزدیک تر به بدن و بدن مثالی نزدیک تر به نفس است. بدن مثالی برای تصرف در بدن عنصری و طبیعی ابتدا در بخش لطیف تر آن که همان روح بخاری است تصرف نموده و چون روح بخاری به منزله حامل قوای نفس در تمام اندام جسمانی سریان دارد به واسطه آن حرکت خاصی را در بدن عنصری ایحاد می­نماید. (shrink)

حرکت لازمه‌ی ادراک معمارانه است. فضای معماری به واسطه خواص پویایی، سیالیت و مکث، موجبات حرکت فیزیکی، بصری و ذهنی را در ناظر فراهم می‌آورد.در فلسفه، عامل حرکت مبنای ادراک حقایق جهان مادی است. فیلسوفان اسلامی، حرکت را امری کمالی و دارای غایت می‌دانستند که مشمول اصل قوه و فعل است.طبق نظریه‌ی حرکت جوهری ملاصدرا، وجود مادی به واسطه‌ی حرکت دائمی خود به سمت وجود روحانی، با طی مراتب و گذر از عوالم محسوسات، خیالات و معقولات به ادراک حقیقی جهان (...) نائل می‌شود.پژوهش حاضر از نوع کیفی تحلیلی-توصیفی بوده و راهبرد پژوهش مطالعه ی موردی با رویکرد تفسیری می‌باشد. این مقاله با تحلیل تجربه‌ی ادراکی ناظر در مسجد جامع تبریز، مقارنه‌ی حرکت و ادراک در فلسفه و معماری را مورد بررسی قرار می دهد. از نتایج عمده‌ی پژوهش، بین مراتب استکمالی بدن تا نفس در کسب معرفت بر مبنای فلسفه‌ی حرکت جوهری و مراحل ادراک تجربی فضا از ماده به معنا در معماری اسلامی، هم خوانی قابل توجهی مشاهده می‌شود. معماری اسلامی با ایجاد فضای معنوی خاص همواره بستری برای کشف و شهود درونی ناظر فراهم می‌ساخته و با توجه به ویژگی‌های سیالیت، تجربه‌ی ادراکی ناظر را از نازل‌ترین مراتب به سوی کامل‌ترین آن هدایت می‌کرده است. (shrink)

چکیده خیال و ادراک خیالی دارای جایگاهی ویژه در حکمت متعالیه است. این مسأله در حکمت سینوی و اشراقی نیز مطرح بوده، لیکن ملاصدرا دیدگاهی نو و ویژه نسبت به آن دارد. وی بر اساس مبانی خود، یعنی اصالت وجود و مساوقت آن با اوصافش از جمله علم، طرح نظریاتی بدیع در مورد ماهیت معرفت، ماهیت قوای ادراکی و ارتباط آن­ها با نفس، استکمال جوهری نفس، تناظر مراتب هستی با مراتب وجود انسان و پذیرش عالم مثال سهروردی، به عنوان عالمی (...) واسطه که قرابت وجودی با هردو عالم ماده و عقل دارد، تفسیری نو از قوه خیال و صور خیالی ارائه می­کند. ملاصدرا بر اساس این دیدگاه نو امور متعددی را که همگی مرتبط با نفس انسان هستند تفسیر می­کند. مهم­ترین این امور معاد جسمانی و ثواب و عقاب اخروی است. (shrink)

«فر»/ «فرّه»/ «خره»/ «خوره»/ «خورنه»، مفهومی اساطیری و رمزآمیز در فرهنگ ایرانی است که در دوره­ اسلامی، متأثِّر از مفاهیم قرآن، دگردیسی می­یابد و در اندیشه­ی شیخ اشراق به تکامل می­رسد. اوستا، اصیل­ترین منبع نوشتاریِ پیش از اسلام و شاه­نامه مهم­ترین کتاب پس از اسلام است که مفهوم «فر» را تبیین نموده، باوجود پژوهش­های بسیار درباره­ی «فر»، تاکنون مفاهیم، گونه­ها، ویژگی­ها و پیکره­گردانی­های آن در یک رده­بندی علمی تبیین نشده است. این پژوهش می­کوشد در خلال یک رده­بندی علمی دریابد «فره‌ایزدی» (...) در دوره­ی اسلامی، تحت تأثیر مفاهیم قرآن از کدام نام‌های خداوند بیشتر اثر پذیرفته است؟ بنابراین یافته­های تاریخی درباره­ی «فر» را به روش کیفی، رده­بندی و تفسیر ادبی ـ تاریخی می­کند؛و برای اثبات تناظر این مفهوم به آیات قرآن استشهاد می­کند. برای درک مفاهیم «فر» ابتدا به اصطلاحات همسنگ آن توجه شده؛ در میان واژگان ملازم «فر»، اصطلاحات «اورنگ»، «اورند»، «بُرز» بیشتر جنبه­ی اساطیری دارند و «وَرج»، «بَغ» و «وخش» علاوه بر بنیاد اساطیری قابل انطباق با حکمت اسلامی نیز هستند. گونه­های «فر» عبارت‌اند از: «فرایرانی»؛ «فرپهلوانی»؛ «فرکیانی»؛ «فر زرتشت»؛ «فر موبدی». ویژگی­های فر نشان می­دهند: «فر» موهبتی خدایی؛ گسترده و همه‌گیر؛ برخوردار از صورت­های مختلف؛ قابل‌افزایش و کاهش؛ قابل‌گسست و گم‌شدن؛ قابل‌ترکیب با دیگر «فر» ها؛ رازآمیز و اعجازآفرین؛ یاری‌رسان؛ ستایش برانگیز؛ ضدپلیدی؛ دارای درخشش؛ عامل مشروعیت حکومت؛ محافظ افراد؛ قابل‌انتقال است. «فره‌ایزدی» در پیکره گردانی­های اساطیری خود می­تواند به شکل نیرو، موجود زنده یا اشیا تغییر شکل دهد؛ در قالب نیرو و استعداد به شکل «زیبایی»، «خرد» و «قدرت» جلوه­گر ­شود. در چهره­ی موجودات زنده اعم از زن و فرزند، حیوان و گیاه پدیدار می­شود و می­تواند به‌مثابه‌ی عنصری نمادین در قالب اشیا پدیدار شود. در دوره­ی اسلامی، «اسماءالحسنی» به‌ویژه «فضل الهی»، «رحمت عام و خاص»، «وسعت علم الهی» و «نور» در کنار مفهوم «سکینه» که برآمده از قرآن هستند، با حذف ویژگی­های ناشی از نظام طبقاتی عصر ساسانی، یعنی ستایش فرهمندان؛ انتقال‌پذیری موروثی فر و درخشش محسوس شاهانه­ی آن،این مفهوم را استحاله کرده و به کمال رساندند. (shrink)