675648c2785e9a3
حکمت معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار فلسفه دانشگاه زنجان، گروه فلسفه، دانشکده علوم انسانی، زنجان، ایران

10.30465/cw.2023.43137.1942

چکیده

یکی از داستانهای مورد مناقشه در قرآن که مربوط به بحث عصمت انبیاء است، داستان حضرت آدم است. فارغ از مناقشاتی که در مورد واقعی یا نمادین بودن این داستان وجود دارد، ظاهر این آیات دلالت بر نافرمانی حضرت آدم از دستور الهی دارند. دسته‌ای از متکلمان اسلامی که قائل به عصمت مطلق انبیاء هستند، این نافرمانی آدم را گناه ندانسته و درصدد توجیه نافرمانی او برآمده‌اند که مهم‌ترین توجیه ایشان، حمل نهی الهی به کراهتی یا ارشادی بودن و عمل آدم به ترک أولی است. هدف این مقاله بررسی اتقان و استحکام این توجیه است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی ضمن بیان این توجیه و تحلیل استدلال مربوط به آن، به نقد این توجیه پرداخته است. با توجه به مباحث علم اصول در ظهور اَوّلی صیغة نهی در حرمت و خلاف اصل بودن حمل نهی به کراهتی و ارشادی به نظر می‌رسد گریزی جز مولوی دانستن دستور الهی به آدم نیست. علاوه بر اینکه الفاظی چون عصیان، غوایت و ظلم که در قرآن دربارة عمل آدم بکار رفته ظهور اوّلی در ارتکاب معصیت و نهی مولوی است. از سوی دیگر، بر فرض پذیرش توجیه ترک أولی در خصوص نافرمانی آدم، به نظر می‌رسد این توجیه همچنان با نظریة عصمت مطلق انبیاء در کلام شیعه ناسازگار است؛ چرا که پذیرش ترک أولی بودن عمل آدم به معنای پذیرش ارتکاب خطا توسط او و تحت وسوسة شیطان قرار گرفتن اوست که دلایل عصمت در کلام شیعه مخالف با هر دو است. نتیجه اینکه توجیه متکلمان اسلامی دربارة عمل آدم که آن را ترک أولی و ارتکاب نهی ارشادی خدا دانسته‌اند، قابل قبول نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Examining the Theory of Prophets' Infallibility and Disobedience of Adam

نویسنده [English]

  • Hossein Atrak

Associate Professor, Department of Philosophy, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran,

چکیده [English]

Introduction
One of the disputed stories in the Qur'an, which is related to the discussion of the infallibility of the prophets, is the story of Adam. Regardless of the controversies about whether this story is real or symbolic, the appearance of these verses indicate Adam's disobedience to God's command. A group of Islamic theologians, who believe in the absolute infallibility of the prophets, did not consider this disobedience of Adam as a sin and tried to justify his disobedience based on the concept of Taki Awla (abandoning a better act and doing good one). The purpose of this article is to examine the strength of this justification and criticize it.
Methods and Materials
This article has been done by descriptive-analytical method and collecting information from library sources.
Results and Discussion
In this research, the most important justification of Islamic and Shiite theologians for Adam's disobedience in eating from the forbidden tree, i.e.  Tarki Awla or disobeying God's advisory prohibition was investigated. First, it was pointed out that Adam's action was not an instance of Tarki Awla, but it was the commission of God's compulsory prohibition. And since according to the Usulian rules, divine prohibitions indicate the existence of corruption in the prohibited act, it should be concluded that committing God's prohibition in any case, whether it is a compulsory, advisory or Tanzihi prohibition, is intellectually wrong, and committing a wrong act is not compatible with the prophets' infallibility thought.
In the following, the claim that God's command to Adam was advisory was examined. By stating the definitions and criteria of advisory prohibition mentioned in ʿIlm al-Usūl and applying them to Adam's actions, I came to the conclusion that God's command to Adam was not advisory.
Then, by proposing another fundamental discussion in ʿIlm al-Usūl that the negative imperative verb has initial semantic appearance in forbiddance unless there were some evidences indicating that action is permissible, it was shown that God's command to Adam was compulsory prohibition. Then, the evidences mentioned in the verses 117-119 of Surah Taha that Shia theologians claimed for being God's prohibition advisory was investigated and it was shown that the divine warning to Adam for leaving paradise and falling into hardships cannot be the proofs of being God's prohibition of eating from the tree as advisory prohibition.
 In addition, the words such as disobedience, misleading, and injustice used in the Quran about Adam's actions have initial appearance in violation of God's compulsory prohibition and committing a sin.
On the other hand, on the assumption of accepting the justification of Tarki awla regarding Adam's disobedience, it seems that this justification is still incompatible with the theory of the prophets' absolute infallibility in the Shi'ite tradition. Because accepting that Adam's action was an instance of Tarki awla is in the meaning of accepting that he committed a mistake and was tempted by Satan, which the reasons for infallibility in the Shia theory are against both.
Conclusion
The final result is that, according to the author's opinion, the justification of Tarki Awla and being God's command advisory is not successful in defending the infallibility of Prophet Adam, and it is better to carry these verses in the same apparent meaning according to the principle of apparent authenticity or use other justifications for Adam's action that are mentioned in theological sources, such as: committing the prohibition of God in heaven, or the omission of a noun i.e. the children of Adam, or disobedience due to forgetfulness or error, etc. Of course, deciding on their strengths and weaknesses requires another research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adam
  • Sin
  • Tarki Awla
  • Prohibition
  • Advisory
  • Compulsory
  1.  

    1. ابن‌ابى‌الحدید. (1383ش). شرح نهج البلاغة لابن أبى الحدید. قم: مکتبة آیة الله المرعشی‏.
    2. ابن‌منظور. (بی‌تا). لسان‏العرب. در نرم‌افزار جامع الاحادیث، نور 2، مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی.
    3. ابى‌عذبه، حسن‌بن‌عبدالمحسن‏. (1416ق). الروضة البهیة فیمابین الأشاعرة والماتریدیة. تحقیق على‌فرید دحروج. ‏بیروت: سبیل الرشاد، چاپ اول.
    4. اترک، حسین. (1397ش). «نقد و بررسی راه کار «ترک أولی» در توجیه خطاهای انبیاء». پژوهش‌های فلسفی و کلامی، تابستان، شماره 76، ص 29-56.
    5. اسدی، علی. (1396ش).«نقد دیدگاه مفسران دربارة ماهیت نافرمانی حضرت آدم(ع)». پژوهشهای قرآنی، سال بیست و دوم، شماره 2، پیاپی 83، تابستان، ص 30-57.
    6. اصفهانی، محمدحسین. (1414ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة. تحقیق ابوالحسن قائمی. قم: موسسة آل‌البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث.
    7. ایجى، عضدالدین؛ جرجانی، علی‌بن‌محمد. (1325ق)‏. شرح المواقف‏. تصحیح بدرالدین نعسانى‏. افست قم‏: الشریف الرضی‏، چاپ اول.‏
    8. آل شیخ راضی. محمدطاهر (1425ق). بدایة الوصول فی شرح کفایة الاصول. أسرة آل شیخ راضی. چاپ اول.
    9. جمعى از نویسندگان. (1415ق). شرح المصطلحات الکلامیة. مشهد: آستان قدس رضوى، چاپ اول.
    10. جمیل حمود، محمد. (1421ق). الفوائد البهیة فی شرح عقائد الإمامیة. بیروت: مؤسسه الأعلمی، چاپ دوم.
    11. حسن بن شهیدثانی. (1374ش). معالم الاصول (معالم الدین و ملاذ المجتهدین). تصحیح علی محمدی. دارالفکر، چاپ اول.
    12. حسینى واسطى زبیدى، سید مرتضى. (1414ق)‏‏. تاج العروس من جواهر القاموس‏. بیروت: دار الفکر. چاپ اول.
    13. خراسانی، محمدکاظم. (1429ق). کفایة الاصول. بیروت: مؤسسه آل البیت لأحیاء التراث. چاپ سوم.
    14. خمینی، روح الله. (1423ق). تهذیب الاصول. تقریر جعفر سبحانی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    15. خویی، ابوالقاسم. (1419ق). محاضرات فی اصول الفقه، تقریر محمداسحاق فیاض. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    16. رازی، فخرالدین. (1420‏ق). تفسیر مفاتیح الغیب‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی،‏ چاپ سوم.
    17. رازى، فخرالدین. (1409ق)‏. عصمة الأنبیاء . بیروت: دار الکتب العلمیة‏. ‏. چاپ دوم.
    18. سبحانى، جعفر. (1425ق)‏‏. الفکر الخالد فی بیان العقائد. قم‏ مؤسسه امام صادق ع‏ چاپ اول‏.
    19. سبحانى، جعفر.‏ (بی‌تا). عصمة الأنبیاء، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
    20. سجادى، سید جعفر (1373ش)‏. فرهنگ معارف اسلامى.‏ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
    21. سید مرتضى. (1250ق). ‏‏تنزیه الأنبیاء. قم: الشریف الرضی‏.
    22. سید مرتضى. (1405ق). رسائل الشریف المرتضى. تحقیق سید مهدى رجائى‏‏. قم: دار القرآن الکریم‏، چاپ اول‏.
    23. سید مرتضى. (1998م). أمالی، قاهره: دارالفکر العربی.
    24. سیدترابی، سیدحسن؛ رمضانی پارگامی، یحیی. (1392ش). «تأویل عصیان و توبه آدم (ع) در اندیشه عرفای اسلامی» فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، سال دهم، شماره 37، پاییز، ص 101-117.
    25. شعرانی، ابوالحسن. (١٣٧3ش). المدخل الی عذب المنهل فی اصول الفقه. تحقیق رضا استادی، قم، مؤسسه الهادی، چاپ اول.
    26. شیخ طوسى. (بی‌تا)‏. التبیان فی تفسیر القرآن‏. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
    27. صفایی، احمد. (1374ش). علم کلام، تهران: دانشگاه تهران.
    28. طباطبایى، محمدحسین. (1374ش). ترجمه تفسیر المیزان‏. سید محمدباقر موسوى همدانى. قم:‏ دفتر انتشارات اسلامى.‏ چاپ پنجم‏.
    29. طباطبایى، محمدحسین. (1417ق). ‏‏المیزان فی تفسیر القرآن.‏ قم‏: مکتبة النشر الإسلامی.‏ چاپ پنجم‏.
    30. طبرسی، فضل بن حسن. (بیتا). ترجمه تفسیر مجمع البیان، مترجمان: حسین نوری همدانی و همکاران. ناشر: فراهانی، تهران.
    31. طریحی، فخرالدین. (بیتا). مجمع‏البحرین. در: نرم‌افزار جامع الاحادیث، نور2، مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی.
    32. طوسى، خواجه نصیرالدین. (1374ش). آغاز و انجام‏. شرح و تعلیقة حسن حسن‌زاده آملى.‏ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى،‏ چاپ چهارم.
    33. طیب، عبدالحسین. (1378ش). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران - ایران، اسلام.
    34. طیب، سید عبدالحسین. (1362ش)‏. ‏کلم الطیب در تقریر عقاید اسلام‏. ناشر: کتابخانه اسلام‏. چاپ چهارم‏.
    35. عرب صالحی، محمد. (1393ش). «نگاهی نو به مولوی و ارشادی و برآیند روش شناختی آن». مطالعات اسلامی: فقه و اصول. سال 46، زمستان، شماره پیاپی 99.
    36. عسکرى، سید مرتضى. (1378ش). عقاید اسلام در قرآن کریم. ترجمه محمد جواد کرمى. ناشر:‏ مجمع علمى اسلامى‏ چاپ اول‏.
    37. علامه حلی. (1363ش). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت. تحقیق محمد نجمی زنجانی. قم: الشریف الرضی. چاپ دوم.
    38. علوی عاملی، احمد بن زین العابدین. (1355ش). لطائف غیبیه، مصحح محمدباقر بهبودی. ناشر: سید جمال‌الدین میردامادی.
    39. فاضل مقداد. (1422ق). اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة. تحقیق و تعلیق از شهید قاضى طباطبائى. ‏قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏. چاپ دوم.
    40. فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی.
    41. فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (بیتا). کتاب العین. در: نرم افزار جامع‌الاحادیث، نور2. مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی.
    42. فیاض، محمدصادق. (1394ش). «چیستی و چرایی حکم ارشادی». مطالعات اصول فقه امامیه، سال دوم، شماره 4، پاییز و زمستان.
    43. کرد، صفی الله؛ اندیشه، هاشم؛ نقی‌پورفر، ولی الله. (1396). «نگاهی نو به عصمت حضرت آدم(ع) از منظر فریقین با رویکردی به آیة 121 سورة طه». فصلنامه مطالعات قرآن، سال هشتم، شماره 31، ص 139-165.
    44. مجلسى، محمدباقر. (بیتا). ‏حق الیقین.‏ قم: انتشارات اسلامیه‏.
    45. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1373ش). المسلک فی أصول الدین. محقق: رضا استادی. مشهد مقدس: آستانة الرضویة المقدسة. مجمع البحوث الإسلامیة،
    46. محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۸۵). قواعد فقه: بخش مدنی (مالکیت - مسئولیت). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ سیزدهم.
    47. مظفر، محمدحسین. (1422ق).‏ دلائل الصدق.‏ قم: مؤسسة آل البیت (ع). چاپ اول‏.
    48. مظفر، محمدرضا. (1386ش). اصول الفقه. تحقیق صادق حسن زاده مراغی. مکتبة العزیزی، چاپ دوم.
    49. مقدس اردبیلى. (1419ق). ‏الحاشیة على إلهیات الشرح الجدید للتجرید. تحقیق احمد عابدى. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.‏ چاپ دوم‏
    50. مکارم شیرازى، ناصر. (1379ش). الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل‏. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‏طالب،‏ چاپ اول.
    51. موسوی، سید عبدالرحیم. (1426). العصمة فی النبوة و الإمامة، از مجموعة: فی رحاب أهل البیت(ع)، جلد 40، نشر المجمع العالمی لأهل البیت،‏ چاپ دوم.
    52. نائینی، محمدحسین. (1416ق). فوائد الاصول، تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، تحقیق رحمت الله رحمتی اراکی. قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوازدهم.
    53. یعقوبی، غلامعلی و همکاران (اعضای گروه کلام. بنیاد پژوهش‌های اسلامی). (1415ق). شرح المصطلحات الکلامیة، مشهد: آستانة الرضویة المقدسة. مجمع البحوث الإسلامیة.
    54. Atrak, Hossein. (2022). "A Critical Study of Muslim Theologians’ Justifications of Adam’s Sin". Journal of Contemporary Islamic Studies. Volume 4, Issue 1, Winter & Spring, pp. 31-43.
    55. Rad, Ali. (2019). "The Imāmīte Interpretation and the Response to the Falsities about Ādam's (a) Story in the Qur’ān". Journal of Contemporary Islamic Studies. Volume 1, No. 1, Winter & Spring, pp. 141-155.