پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
رابطة نفس و بدن در دیدگاه حکیم مؤسس آقاعلی مدرس
1
23
FA
محمدرضا
ارشادینیا
استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری
mr.ershadinia@hsu.ac.ir
معاد جسمانی در تاریخ اندیشة دینی، کلامی، و فلسفی، مسئله بوده و هست. حکمت متعالیه در بیان کیفیت مسئله و حل آن به پردازش مبانی و مبادی متفاوت آن اقدام کرده است. ازجمله مهمترین این مبادی، معرفت نفس و شناخت اصول آن است. حکمای متعالی با نگرش «جسمانیت الحدوث روحانیت البقا» به نفس، پرداختن به سایر مبادی را هموار کردهاند. اما گزینش این مبنا خود مشکلساز شده؛ زیرا سبب شده است رابطة بدن مادی و نفس مجرد در معاد جسمانی مخاطرهآمیز بهنظر آید. حکیم مؤسس سعی کرده در نظریة خود بر اساس «بدن پویا به سوی نفس ایستا» حرکت و بر مبانی استوار حکمت متعالیه در معرفت نفس و مبانی هستیشناختی تکیه کند. اما نتایجی که از این مبادی و مبانی میگیرد مغایر با آن چیزی است که رهاورد منطقی آن محسوب میشود؛ این نتایج، در نگاه تحلیلی، چرخشی است به سوی نتایج کلامی و نمیتوان آن را پایدار بر مبانی صدرایی تلقی کرد. تحلیلهای حکیم مؤسس میتواند چالشهای اساسی را نمایان سازد و مشکلات راه را برای بهدستآوردن تصوری دقیقتر از این باور بنیادی دینی بر ما هموارتر کند تا بنای اندیشه و اعتقاد، بر پایة سست ظاهرگرایی نهاده نشود
صدرالمتألهین,حکیم مؤسس,معاد جسمانی,رابطة نفس و بدن
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1295.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1295_b2362e70a5cbe97dfa639d4e9bd71271.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
نقدی بر واقع سلبی و برخی نظریههای ثبوت: مشکل تسلسل
25
36
FA
مهدی
اسدی
0000-0002-8644-9153
دکترای فلسفة اسلامی، دانشگاه تهران
mahdiassadi@ut.ac.ir
در این مقاله نخست به گزارش و تحلیل مختصر ادعا و ادلة ثبوت معتزلی، دیدگاه سابق راسل دربارة شیء اعم از وجود در <em>مبادی ریاضیات</em>، و دیدگاه بعدی راسل دربارة واقعیت سلبی خواهم پرداخت، سپس به این مسئله اشاره خواهیم کرد که به علت پویایی و احیای چنین دیدگاههایی، حتی در سالهای اخیر، بایسته است از نو به تحلیل و نقد جدی دیدگاههایی چون واقع سلبی و نظریههای ثبوت پرداخته شود و در رد آنها صرفاً به حس شهودی خلاف آنها بسنده نشود. بر این اساس این جستار میکوشد برخی از مشکلات چنین دیدگاههایی را نمایان سازد؛ اگر آنها درست باشند به تسلسلی بیپایان میانجامند
واقع سلبی,ثبوت,تسلسل,معتزله,راسل
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1296.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1296_a2c756b240c4f87237a94e71333a91f4.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
مطالعة تطبیقی تبیین فلسفی نظریة وحدت شخصیة وجود از دیدگاه محقق دوانی و صدرالمتألهین
37
66
FA
باقر
حسینلو
دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان
bager351h@gmail.com
حامد
ناجی
استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان
hamed.naji@gmail.com
وحدت وجود منشأ عرفانی دارد اما شاید اولین تبیین فلسفی از دیدگاه وحدت وجود عرفا از آن محقق دوانی باشد. این تبیین فلسفی، پیامدها و لوازمی دارد که چندان موجه و معقول نیست. صدرا نیز در جهت تبیین فلسفی نظریة وحدت وجود عرفا نهایت تلاش خود را بهکار بسته است. او با گذر از نظریة وحدت تشکیکی وجود با پیشنهاد یک نظام و دستگاه فلسفی نو فلسفه را نه به پایان بلکه به عرصهای تازه از تفکرات فلسفی بدل کرده است.
در این مقاله با بیان هرچند مختصر از دستگاه فلسفی و وجودشناسی محقق دوانی، نشان داده میشود که دیدگاه او در عین شباهت به تبیین فلسفی صدرا، دچار تناقضات درونسیستمی است. در ادامه با بیان تبیین فلسفی صدرا از وحدت وجود عرفا با مقایسة این دو تبیین فلسفی، نقاط قوت و ضعف آنها و نیز ارتباط این دو تبیین باهم آشکار شد. تبیین فلسفی صدرا در دستگاهی غیر از دستگاه وحدت تشکیکی وجود، بلکه در دستگاه فلسفی نو که صدرا درصدد آن بوده و در برخی موارد در کتب خود به آن اشاره کرده، قابل تأمل و دفاع معقول است
وجود,ماهیت,وحدت,کثرت,وحدت شخصی وجود,وحدت تشکیکی وجود,دوانی,صدالمتألهین,عرفان
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1297.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1297_c064791dc8c220d02a44ccbf6b06d302.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
بررسی و تحلیل معناداری زندگی از دیدگاه علامه جعفری مبتنی بر انسانشناسی دینی
67
86
FA
غلامحسین
خدری
استادیار گروه حکمت اسلامی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
g.khadri@gmail.com
از دیدگاه علامه جعفری، معنای حقیقی زندگی انسان، از طریق تکامل و رسیدن به حیات عقلانی حاصل میشود؛ این امر با شناخت انسان و توجه به جایگاه او به عنوان محور هستی و جانشین خداوند در زمین، رابطهای مستقیم دارد. منِ انسانی، وجودی قانونمند است که با زیستن بر اساس این قوانین و هماهنگ با کل هستی معنادار، تکامل مییابد. خاستگاه این قوانین و قوای انسانی، نفس است که در مقایسه با وجود طبیعی انسان، ارزش وجودی بیشتری دارد. از این رو، توجه صرف به وجود طبیعی انسان، او را از توجه به ظرفیتهای متعالی وجودیاش محروم میسازد؛ زیرا انسان با فعلیتیافتن قوای نفسانی و الهی، در مسیر تکامل به پیش رفته و به زندگی خود معنا میبخشد. در این مقاله سعی خواهد شد بر مبنای انسانشناسی فوق، به بررسی معنای زندگی از دیدگاه علامه پرداخته شود
انسان,معنای زندگی,علامه جعفری,ارزشها,کرامت
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1298.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1298_85b9a396386c2959149ac3e28912ee95.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
نقد و بررسی نظریة وحدت شخصی وجود (با رویکرد کلامی ـ فلسفی)
87
104
FA
طاهره
صاحبالزمانی
دانشجوی دکتری دینپژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب
sahebalzamani@yahoo.com
در بینش ملاصدرا، وجود حقیقتی منحصر و مختص به ذات الهی است؛ اگرچه ملاصدرا بر وحدت وجود تکیه کرده است، کثرت را نیز قبول و توجیه کرده است. به بیان وی عالم هستی با تمام مظاهر و مراتبش و با این گستردگی چیزی جز تجلی الهی و ظهور جمال و جلال ربانی نیست. حال اگر در عالم هستی تحقق چیز دیگری به جز یک وجود اصالت ندارد، چگونه این عالم هستی با این همه کثرات را میتوان تبیین کرد؟ ملاصدرا جهت تبیین کثرات عالم، داعیهدار اثبات عقلانی نظریة وحدت شخصی وجود است. تمامی مکاتب فلسفی حوزة اندیشة اسلامی نیز به نوعی مجبور به پذیرش این دیدگاه شدهاند؛ لیکن این پذیرش مستلزم سه لازمة فلسفی و کلامی است: نفی علیت، همهخداانگاری، و پذیرفتن جبر و نفی اختیار. از همین رو به باور نگارنده، نظریة یادشده به لحاظ تفکر دینی مردود است.
برای اثبات، ابتدا مبانی فلسفیای که نظریة وحدت شخصی وجود بر آنها مبتنی است بیان میشود و سپس انتقادات وارده مطرح میشوند تا از این رهگذر اثبات شود که سخن از نظریة وحدت شخصی وجود با باورهای اعتقادی و بدیهیات عقلی سازگار نیست و نظریهای قابل انکار است
علیت,جبر,همهخداانگاری,وحدت شخصی وجود,امکان فقری,وحدت تشکیکی,فاتالیسم
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1299.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1299_315f0cbd3c6f4573e96c6acf398efa6e.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
ذهنیبودن زمان در فلسفة ملاصدار
105
122
FA
سیدعلی
علمالهدی
دانشیار گروه فلسفة اسلامی، دانشگاه پیام نور مرکزی
alamolhoda@pnu.ac.ir
در عمدة پژوهشهایی که در خصوص زمان در فلسفة اسلامی و تفکر مشایی و صدرایی صورت پذیرفته است عمدتاً به مقولۀ زمان از دریچة بحث حرکت نگریسته شده و معمولاً این پژوهشها درصدد رمزگشایی از نسبت حرکت و زمان با یکدیگر در تفکرات و فلسفههای یادشده بودهاند. اما در این تحقیق مسئلة رابطة زمان با ذهن و اینکه زمان امری عینی است یا ذهنی دغدغة اصلی است. از همین رو، ابتدا به دو مفهوم متفاوتی که از زمان میتوان داشت و معمولاً از آن به سلسلۀ زمانی پویا و سلسلة زمانی ایستا یاد میشود اشاره شده است و سپس نشانه داده شده که مفهوم زمانی در تفکر ارسطویی و مشایی و در تفکر متکلمان یک امتداد متصل و متصرم است و لذا باید پذیرفت نگاه ایشان به زمان به صورت یک سلسلة زمانی ایستا است.
در گام نهایی این تحقیق، نشان داده میشود زمان به معنای سلسلة زمانی ایستا و به صورت یک امتداد متصل در فلسفة ملاصدرا امری ذهنی است و هیچ منشأ انتزاع عینی ندارد. لذا این مقاله انگارة معقول ثانی فلسفی بودن زمان در تفکر ملاصدرا را مردود میداند
ذهنی,عینی,زمان,حرکت,معقول ثانی فلسفی,ملاصدرا
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1300.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1300_6af3143b7eccf3d215e29050e2bdadef.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
5
4
2015
02
02
تبیین آثار بساطت وجود و تشکیک مراتب آن بر کیفیت صفات الهی از منظر صدرالمتألهین
123
135
FA
محمدحسین
وفائیان
دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران
mh_vafaiyan@ut.ac.ir
قاسمعلی
کوچنانی
دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران
kochnani@ut.ac.ir
واجبالوجود در ذات خویش، متصف به صفات متعدد ذاتی و حقیقی است. از سوی دیگر، واجبالوجود شیئی بسیط و در نهایت صرافت است. از دیدگاه صدرالمتألهین، جمع بین صفات متکثر و بساطت ذات حقتعالی، با تکیه بر قاعدۀ بساطت ذات وجود در عین تشکیک مراتب آن، صورت میپذیرد. دیدگاه خاصِ ارائهشده از سوی صدرالمتألهین در مورد صفات، سبب ارائة ویژگیهایی خاص از سوی وی در مورد صفات الهی میشود. هدف این پژوهش، تبیین این ویژگیها بر اساس تمرکز بر بساطت ذات و تشکیک مراتب صدرایی است و رهیافت آن، که با شیوۀ تحلیلی ـ توصیفیِ صفات الهی از منظر وی حاصل شده است اثبات پنج خصوصیت ذیل است: 1. ثبوت بالعرض صفات الهی؛ 2. تشکیک صفات؛ 3. توحید و بساطت صفات؛ 4. وجوب صفات؛ 5. حضور صفات در تمام مراتب هستی، برای اوصاف الهی
صدرالمتألهین,صفات ذاتی,تشکیک صفات,توحید و بساطت صفات,وجوب صفات,حضور ذات در تمام مراتب صفات
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1301.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1301_2e608c6bec8e5c5cd870bcb96c89de06.pdf