پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
الگوهای خداباوری در دوران معاصر و
ظرفیتهای فلسفۀ اسلامی
1
18
FA
رضا
اکبری
دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشکدۀ الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق(ع)
r.akbari@isu.ac.ir
<br />در دوران معاصر، میتوان سه کلانالگوی خداباوری را دنبال کرد. این سه کلانالگو عبارتاند از ایمانگرایی، قرینهگرایی، عملگرایی. هریک از این سه کلانالگو متضمن الگوهایی است. ایمانگروی سه نظریۀ عمده را شامل میشود که براساس آنها، ایمان در تعارض با استدلال عقلانی، بیارتباط با استدلال عقلانی یا بینیاز از استدلال عقلانی است. قرینهگرایی دو نظریۀ عمدۀ قرینهگرایی برهانی و قرینهگرایی استقرایی (احتمالاتی) را دربر میگیرد. عملگرایی نیز مشتمل بر دو نظریۀ عملگرایی آخرتمحور و عملگرایی دنیامحور است. مراجعه به آرای فیلسوفان مسلمان و بازسازی آنها به زبان جدید همسخنی با نظریات معاصر را برای ما ممکن میکند؛ مثلاً با تأمل در اندیشههای ابن سینا میتوان به بازسازی دیدگاه او در قالب قرینهگرایی برهانی و با تأمل در اندیشههای ملاصدرا میتوان به بازسازی دیدگاه او در قالب ایمانگرایی از نوع سوم اقدام کرد. همچنین توجه به آرای غزالی امکان بازسازی آنها را در قالب عملگرایی به ما میدهد. فهم دقیق الگوهای خداباوری در دوران معاصر و تلاش برای بازسازی نظریات فیلسوفان مسلمان این امکان را به ما میدهد که در مواجهه با الحاد و الگوهای مختلف آن نیز بهخوبی عمل کنیم.
خداباوری,قرینهگرایی,ایمانگرایی,عملگرایی,فلسفۀ اسلامی
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_723.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_723_b3487b79f11a31c19e3f992f639c6626.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
گفتوگوی عرفا و ابلیس
19
42
FA
سیدعلیرضا
حجازی
استادیار دانشگاه قم واستاد جامعۀ المصطفی العالمیۀ
sa.hejazi@yahoo.com
مریم
افرافر
کارشناس ارشد ادبیات فارسی
<br />این مقاله به گفتوگوی عارفان با ابلیس پرداخته است. درمجموع سیو هشت<sup>1 </sup>گفتوگو از متون ادبیات عرفانی انتخاب شده که آنها را از جهات گوناگون همچون تصویر ابلیس، زمان و مکان، جملات، آغازکنندة سخن، یکطرفه یا دوطرفه بودن گفتوگوها در دیدار با ابلیس، آشنابودن او برای عارفان، عناصر داستان و مانند آن بررسی کردهایم. نتیجة چند مورد بهصورت آماری داده شده است.
ابلیس,عارف,گفتوگو,عناصر داستان
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_724.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_724_4ee7ce1760bb2e3679a9e1ba4c88e74d.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
استاد مطهری و نقد ایدئالیسم
43
59
FA
عبدالرزاق
حسامیفر
دانشیار فلسفة دانشگاه بینالمللی امام خمینی
ahesamifar@yahoo.com
از قرن هفدهم در فلسفة غرب تحولی بنیادی در پژوهش فلسفی روی داد و بحث دربارة نحوة شکلگیری شناخت و میزان اعتبار آن محور مسائل فلسفی شد. این تحول در قلمرو فلسفة اسلامی بهعلت نبود ارتباط میان دو عالم فلسفة اسلامی و غرب با سه قرن تأخیر بازتاب یافت. استاد مطهری بهعنوان استاد مبرز فلسفة اسلامی کوشید تا ابتدا با آرای فیلسوفان جدید و معاصر آشنا شود، سپس به نقد و بررسی آنها بپردازد. یکی از مسائل مورد توجه استاد مسئلة شناخت بود که در آن دو دیدگاه اصلی در برابر هم قرار دارند: یکی رئالیسم که وجود مابازای ادراکات حسی را در خارج میپذیرد و شناخت حسی را کاشف از خارج میداند؛ و دیگری ایدهآلیسم ذهنی که منکر این امر است. علامه طباطبایی و استاد مطهری در <em>اصول فلسفه و روش رئالیسم</em> با دفاع از مبانی رئالیستی فلسفة اسلامی به نقد ایدئالیسم ذهنی یا اصالت تصور ازیکسو و نقد مبانی ماتریالیسم دیالکتیک ازسویدیگر میپردازند. دیدگاه استاد مطهری در این کتاب، که در دهة سی نوشته شده است، با آنچه در درسهای <em>شرح مبسوط منظومه</em> در دهۀ پنجاه القا کردهاند قدری تفاوت دارد. ایشان در کتاب نخست ایدئالیسم بهمعنای اصالت تصور را از حیث انکار واقعیت همتراز سفسطه میگیرد و فیلسوفان ایدئالیستی چون بارکلی و شوپنهاور را به لحاظ انکار جهان خارج از ظرف ذهن، در کنار سوفسطائیانی چون پروتاگوراس و گرگیاس نام میبرد، درحالیکه در کتاب دوم تحلیل عمیقتری از مسئلة شناخت و اثبات جهان خارج بهدست میدهد. در این مقاله میکوشیم با ارائة تحلیلی جامع از دیدگاه استاد مطهری در باب شناخت و نقد ایشان بر ایدئالیسم، به نقد و بررسی آرای ایشان بپردازیم.
شناخت,ادراکات حسی,کاشفیت از خارج,ایدئالیسم,رئالیسم,فلسفة اسلامی,سفسطه
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_725.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_725_6ae8070bcfedeefa785d294e698defe0.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
استکمال و اختیار در عالم برزخ با توجه به حکمت متعالیه و قرآن
61
83
FA
رضا
رسولی شربیانی
عضو هیئت علمی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)
rasoolyr@yahoo.com
احمدرضا
هنری
honari.ar@gmail.com
<br />ازآنجاکه مسئلة اختیار و عقل در فلسفه و کلام اسلامی بسیار مورد توجه بوده است و در حوزۀ انسانشناسی نیز همواره از مباحث اصلی تلقی میشود، هدف این مقاله پرداختن به جایگاه آن در زندگی برزخی است. چون موضوع تمام رفتارها و خلقیات آدمی نفس است و نفس مراتب مختلف دارد و ازجمله مراتب آن تعقل و اراده است و همۀ کمالات آدمی بر نفس مترتب میشود و ازطرفدیگر نفس یک حقیقت جاودانه است میتوان نتیجه گرفت قوا و مراتب آن نیز جاودان است و همانطورکه نفس میتواند در وعای دنیوی تعقل و تصمیمگیری کند در وعای برزخی نیز بر این دو امر قادر است و اگر بپذیریم نفس موضوع استکمال برزخی است و قدرت تعقل و اختیار دارد میتوان نتیجه گرفت که بهجز محدودیتها و تعارض ناشی از آن، که در زندگی دنیوی منجر به خطا یا گناه میشود، نظام زندگی گروهی و خانوادگی با همۀ شرایط موجود در دنیا در زندگی برزخی نیز وجود دارد. <br />بنابراین اختیار انسان بهمعنای انجام ثواب و یا ارتکاب گناه نیست بلکه انتخاب میان خوب و خوبتر است که در این انتخاب ملکات نفس، که وی از زندگی دنیوی با خود بههمراه برده است، میتوانند علل عمده باشند. بنابراین، اختیار برزخی تحتتأثیر اختیار انسان در زندگی دنیوی و بهعبارتدیگر درطول آن قرار دارد. ازآنجاکه انسان معاصر ازنظر معنوی با چالشهای زیادی، مانند معناداری زندگی و رنجها و دردهای موجود در این جهان، مواجه است، استکمال برزخی و لازمۀ آن، یعنی اختیار در برزخ، میتواند به معناداری زندگی و ایجاد روح امیدواری در انسان و انگیزۀ بیشتر برای گرایش به خیر و نیکی و دستیابی به سعادت مؤثر باشد.
عالم برزخ,اختیار,استکمال برزخی,انسانشناسی دینی
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_726.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_726_3baf0ec7722f5f6dd6fb6de298af79e8.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
دیدگاههای سیدحسین نصر دربارۀ بحران محیط زیست
و راهحلهای آن
85
101
FA
اعظم
قاسمی
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
azamakbarsedigheh@gmail.com
<br />بحران محیط زیست یکی از مهمترین چالشهای دنیای کنونی است. سیدحسین نصر بر این باور است که این بحران، ریشه و منشأ در ابعاد معنوی، فلسفی، و دینی دارد و برای حل آن تغییر بنیادین در فهم ما از وضعیت طبیعت و انسان لازم است. او همچنین معتقد است این بحران با تمهیدات مهندسی، برنامهریزی اقتصادی و یا حتی تغییر در مفهوم توسعه حلشدنی نیست. اگرچه میتوان با استفاده از فناوری، حجم آلودگیها را به مقدار زیادی کاهش داد، ولی استفاده از این روشها بهتنهایی قادر به حل این معضل جهانی نیست. او بر این باور است که نیاز اساسی به تغییر معرفت انسانها درخصوص طبیعت ـ که پیشینیان ما نیز از آن برخوردار بودهاند ـ وجود دارد. هدف از ارائۀ این مقاله، توصیف و ارزیابی دیدگاههای دکتر سیدحسین نصر درخصوص بحران محیط زیست و راهحلهای آن است.
سیدحسین نصر,بحران محیط زیست,علم قدسی
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_727.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_727_ae1cb7624696929d15ee39324fe4800b.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
بحثی دربارۀ آیندۀ حکمت اسلامی
105
120
FA
علیاصغر
مصلح
دانشیار گروه فلسفة دانشگاه علامه طباطبایی
aamosleh@yahoo.com
<br />حکمت اسلامی با همۀ تنوعاتش گونهای از مفهومیکردنِ دریافت متفکران اسلامی از عالم و آدم است. این سنت بهمثابة یک مشرب فکری در کنار سایر مشارب فکری در برخی از سرزمینهای اسلامی، بهخصوص ایران، پدید آمده و بسط پیدا کرده است. این سنت از آغازِ رویارویی کشورهای اسلامی با عالم جدید، ازطریق برخی از نمایندگانش با مسائل تفکر جدید درآویخته است. براساس همین تجارب و افقهایی که برای آیندة فرهنگ معاصر قابل تصور است و با نظر به استعدادهای نهفته در این سنت، میتوان به بحث دربارۀ آیندة آن پرداخت. کسانی که به حکمت اسلامی در عالم معاصر اهمیت داده و به صورتهای مختلفی به تدریس و تحقیق در آن پرداختهاند، سه گونه رویکرد داشتهاند: <br />1.رویکرد آلی؛2. رویکرد اصالی؛3. رویکرد طریقی(راهجویانه). <br />هرکدام از این سه رویکرد، بهصورتی در تداوم حیات این سنت نقش داشتهاند. <br />حکمت اسلامی در آینده در دو قلمرو میتواند ادامه حیات دهد: <br />1. در برخی از حوزههای فرهنگیِ جهان اسلام، مثل ایران؛ و در کنار دروس مرتبط با علوم دینی؛2. در حوزۀ فعالیتهای دانشگاهی. <br />در این مقاله بهطور کوتاه و مقدماتی به امکانهای پیش روی این سنت در همین دو قلمرو پرداخته میشود.
حکمت و فلسفۀ اسلامی,آیندۀ حکمت اسلامی,فرهنگ اسلامی,فرهنگ ایرانی,آیندهپژوهی فرهنگ
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_728.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_728_c6f5d845b32bab60100fa6df004f45c4.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
حکمت معاصر
2383-0689
2383-0697
2
1
2011
08
23
نقد و بررسی معادشناسی سهروردی در پرتو حکمت متعالیه
121
137
FA
منیره
سیدمظهری
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاداسلامی، واحد کرج
msayyidmazhari@yahoo.com
شیخ شهابالدین سهروردی در تبیین خود از مسئلۀ معاد به این باور میرسد که نفوس سعادتمندان و کمالیافتگان بعد از مرگ منجذب عالم انوار قدسیشده و از اشتغالات برزخی برکنار میماند. اما متوسطان اهل سعادت بعد از مرگ با حفظ درجات در عالم صور معلقه یا اشباح مجرده مستقر میشوند و متذکر میشود که بعث اجساد و اشباح ربانی و کلیۀ وعدههای پیامبران بدینگونه تحقق مییابد. اما در مورد نفوس اهل شقاوت اظهاراتی دارد که مظنون به تمایل به تناسخ است. صدرالمتألهین شیرازی از رویکرد سهروردی به مسئلۀ معاد، خصوصاً آنجا که صورتهای غیرجسمانی را، که باعث نقوشی در خیال هستند، منشأ آثار ملائم و غیرملائم شمرده است، انتقاده کرده و تبیین وی را متضمن مخالفت با ظواهر متون دینی دانسته است
سهروردی,حکمت متعالیه,معادشناسی,معاد جسمانی,معاد روحانی
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1294.html
https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_1294_e6beb18a23c69ea14a3957be81c52cb5.pdf