نقش عقل و کارکرد آن در مدعیات دینی بسیار حائز اهمیت است. رویکرد عقلگرایی در جهان اسلام بسیار متفاوت است. مشربهای مختلف فلسفی و کلامی و نزاعهای نظری در جهان همه ناشی از نقش عقل و فرایند عقلانیتاند. کندی، فارابی، بوعلیسینا، سهروردی، و ملاصدرا از بزرگترین فلاسفة مشرقزمیناند که رویکردهای مختلفی در ارتباط عقل ...
بیشتر
نقش عقل و کارکرد آن در مدعیات دینی بسیار حائز اهمیت است. رویکرد عقلگرایی در جهان اسلام بسیار متفاوت است. مشربهای مختلف فلسفی و کلامی و نزاعهای نظری در جهان همه ناشی از نقش عقل و فرایند عقلانیتاند. کندی، فارابی، بوعلیسینا، سهروردی، و ملاصدرا از بزرگترین فلاسفة مشرقزمیناند که رویکردهای مختلفی در ارتباط عقل و دین دارند. یکی از فیلسوفان مشهوری که در این زمینه درخشید فارابی است. فارابی در زمانی نظریات خود را عرضه کرد که دنیای اسلام درگیر نزاعها و مجادلات عقیدتی، فرقهای، کلامی، اختلافات سیاسی، و آشوبهای اجتماعی، بهخصوص جنگ بر سر قدرت و بهدستگرفتن قدرت، بود. جهان اسلام در آن موقع بهعلت فقدان اصالتهای دینی پریشان مانده بود و نیازمند این بود که برای رفع چالشهای موجود توجیهاتی علمی بیابد. در آن موقع بازار فلسفة یونانی گرم بود و دخالتدادن و التقاط اصول آن در تفکرات دینی میتوانست راهی برای دفع ابهامات و دودلیها و بنبستها باشد. لذا، میبینیم فارابی با استفاده از فلسفة یونانی و از طریق استدلال عقلی سعی دارد تا فهم بهتری از دین عرضه کند. او قوانین و اصول کلی اسلامی را، که متکی به وحیاند، متضمن سعادت در هر دو جهان میدانست و برای عقل انسان این توان را قائل بود که میتواند این قوانین و اصول کلی را بفهمد و تبیین عقلانی کند. به نظر او عقل ماهیتی جهانشمول دارد و قبول براهین آن، خصیصة مشترک و لایتغیر همة انسانهاست. فارابی بر آن است که آموزهها و تعلیمات دینی و فلسفی یکی است. هر دو از منشأ وحی و مفیض عقل فعالاند و به کمال و سعادت منتهی میشوند. لذا، فارابی بین تدین و تعقل تعارضی نمیبیند و برای عقل جایگاه ویژهای قائل است. بگذریم از مواردی که افراط در برخی نظریاتش مشهود است، ازجمله اینکه او فیلسوف را از نبی بالاتر میداند. او معتقد است فیلسوف با خواص سخن میگوید؛ روش او عقل است، ولی نبی از طریق تصرف در قوة متخیله و با خطابه مردم را اقناع و مجاب میکند.